Ik heb de katholieke kerk zo hartelijk lief

Eeuwen geleden was hier de wijk van de Friezen, bedevaartgangers uit de zeven Friese kustlanden verbleven er, wanneer zij naar Rome waren gepelgrimeerd ad limina apostolorum, naar de graven van de apostelen. Die zeven Friese Zeelanden strekten zich uit langs de gehele Noordzeekust van Denemarken tot Duinkerken, de zeven pompebladen in de Friese vlag houden de herinnering eraan levend.

Zo hadden ook de Longobarden hun eigen wijk en kerk in Rome, evenals de Saksen en de Franken. Van al die wijken en kerken is niets meer over, alleen de kerk der Friezen staat er nog. Willibrord, in 695 tot bisschop van de Friezen gewijd, siert er in vol ornaat een van de wanden en zondag aan zondag wordt er in het Nederlands eucharistie gevierd, want na eeuwen is sinds kort dit oude bedehuis weer 'onze kerk'.

Van de hartelijke uitnodiging in de kerk der Frieen voor te gaan, maakte ik een dankbaar gebruik. Tot slot heb ik nog dit gezegd:

“Het is een voorrecht vandaag op deze plaats, ik zou bijna zeggen op vaderlandse bodem, in uw midden te zijn onder de, zij het niet witte, rook van het Vaticaan. Nooit meer in mijn leven zal ik zo dicht bij het hart van de katholieke kerk het woord mogen voeren, het is mede daarom dat ik graag nog een persoonlijk woord toevoeg.

Laat ik beginnen met een jeugdherinnering: het was oorlogstijd, ik zat op een Hervormde lagere school, maar door gebrek aan leermiddelen moesten wij ons behelpen met een Gereformeerd geschiedenisboekje. Aan de orde was het geschil tussen Prins Maurits en Johan van Oldenbarneveldt, de strijd van Remonstranten en Contra-remonstranten. Mijn moeder overhoorde mijn huiswerk.

'Wat leerden de Remonstranten?'

Ik lepelde op wat de Remonstranten leerden.

'En wat leerden de Contra-Remonstranten?'

Ook dat kwam er foutloos uit. 'En de Contra-Remonstranten hadden gelijk', voegde ik er aan toe.

'Hoe kom je daar bij?' vroeg mij moeder verbaasd.

'Dat staat er,' zei ik,'kijk maar'.

Waarachtig, het staat er,'zei mijn moeder en ik zag hoe boos ze werd. 'Maar dat kan je helemaal niet zeggen?' zei ze.

'Waarom kan je dat niet zeggen?' vroeg ik.

'Omdat het over geloof gaat', zei mijn moeder.

'Maar wat moet ik dan antwoorden als de juffrouw vraagt wie er gelijk had?'

'Dan moet je zeggen dat je het niet weet.'

'Ja, maar ik weet het wel'.

De volgende morgen is mijn moeder met mij meer naar school gegaan om de juffrouw te melden dat zij zo'n boekje zowel uit het oogpunt van kennisoverdracht als van geloofsoverdracht volstrekt verwerpelijk achtte.

Wat een zegen, als je er al zo vroeg van doordrongen wordt, dat geloven over geheimen gaat, dat niemand ooit mag beweren dat hij het ware geloof heeft en dat op de vraag wie er gelijk heeft, slechts één juist antwoord mogelijk is: 'Ik weet het niet'.

Daarom is het gesprek zo moeilijk met de Katholiek of de Protestant die thuis leerde dat alleen thuis het ware geloof geleerd werd en wordt. Geen mens lukt het een wig te drijven tussen mij en moeder, de verdraagzaamheid zit mij ingebakken, tegenover intolerantie heb ik van jongs af aan geleerd intolerant te zijn. Om diezelfde reden zal het mij moeilijk lukken een wig te drijven tussen een ander mensenkind en zijn moeder, wanneer die moeder hem leerde intolerant te zijn tegenover tolerantie. Dat zit dan bij die ander ingebakken, en slechts in een nieuwe vertrouwensrelatie zal die ander misschien van levensinstelling kunnen veranderen.

We zijn allebei van ons eigen gelijk overtuigd. Het enige verschil is dat die ander denkt dat er maar één gelijk is en dat ik nog even de mogelijkheid wil openhouden of er misschien meerdere gelijken zijn. In die diepzinnige gedachte heeft Sholom Aleichems Tevje, handelaar in boter en kaas, (u kent hem uit de musical Anatevka, Fiddler on the roof) mij bevestigd. Een vriend van Tevje beweert iets. 'Jij hebt gelijk', zegt Tevje. Een andere vriend beweert het tegendeel. 'Jij hebt gelijk,' zegt Tevje. Een andere vriend beweert het tegendeel. 'Jij hebt gelijk', zegt Tevje. 'Hoe kan dat nou?', roept Tevje's vrouw, 'de één beweert het tegenovergestelde van de ander en jij zegt dat ze allebei gelijk hebben!' Zal ik jou 's wat zeggen', zegt Tevje, 'jij hebt ook gelijk'.

Gelijkhebberige schriftgeleerdheid bedreigt iedere godsdienst, overal en in alle tijden. en steeds raken mensen erdoor in de verdrukking. Dan is de mens er weer voor de sabbat, in plaats van omgekeerd.

Ik heb de katholieke kerk zo hartelijk lief, en ik leg daar graag op deze plek getuigenis van af. Maar dat zal mij als vanzelf ook bij mijn pijn brengen, en ook die wil ik u met uw welnemen, naar een goed oud gebruik onder de Friezen, niet onthouden: ik sil fan myn hert gjin moardkûle meitsje.

Uw kerk is mij zo lief. Als sinds ik kind en jongen was. Mijn vader heeft mij de gedichten van Guido Gezelle geleerd, de kunst van de religieuze waarneming, het met de ogen van het geloof naar de wereld kijken, heb ik van hen geleerd. 'Mij spreekt de blomme een tale'. Als jongen las ik Godfried Bomans, Felix Timmermans en Ernest Claes. Van hen leerde ik de vrolijkheid van het geloof, het spelen ermee, ik kreeg oog voor de schoonheid van de volksdevotie en ik ging begrijpen dat een goede kerk iets van een kroeg heeft en een goede kroeg iets van een kerk. Giovanni Guareschi's dialogen van Don Camillo met het kruisbeeld hielpen mij met leren bidden. Mijn godsbeeld is (ik heb het nog steeds over mijn jongensjaren) in belangrijke mate gevormd door abbé Gaston uit Bruce Marshalls De werkers van het elfde uur, To every man a penny. Dat ik, volwassen geworden, ineens bedacht om predikant te worden, moet met die abbé te maken hebben.

Eenmaal zelf abbé geworden, heb ik bijna alles wat ik geleerd heb, geleerd van Willem Berger, godsdienst-psycholoog te Nijmegen, bij wie ik studeerde. Samen met pater Dobbelaer was ik zielzorger in de Pompekliniek, een psychiatrische kliniek voor deliquenten. Samen overtraden wij alle wetten en voorschriften van ons beider kerken, tot heil van onze criminele gelovigen en tot zegen voor onszelf. Huub Oosterhuis gaf ons woorden om te bidden en te zingen. En een aantal jaren geleden ontmoette ik Eugen Drewermannn, die menig bijbelvaerhal voor mij ontsloot en mij menige bijbelgestalte nabij bracht.

En dat brengt mij dan bij mijn pijn, want zij zijn, zo realiseer ik mij, priesters die door leer en wandel in de marge van uw kerk zijn komen te verkeren. En de dankbaarheid voor de rijkdom die ik van u ontving en ontvang, vermengt zich met mijn verdriet over de afstand die ons scheidt. Hoeveel moed en geloof en innerlijke vrijheid zullen wij nog moeten ontwikkelen en mobiliseren om tot meer eenheid te komen. Intussen wenden duizenden zich teleurgesteld van kerk en geloof af. Want ook mijn kerk schiet schromelijk tekort en weet niet hoe het tij te keren.

Van Darwin is bekend dat hij nauwkeurig te boek stelde alles wat zijn theorieën weersprak. Hij ging de dialoog niet uit de weg, hij zocht die juist, met een bewonderenswaardige moed om het eigen gelijk te relativeren en te toetsen.

Gisteren bewonderde ik in de Sixtijnse kapel Michelangelo's Laatste Oordeel. Het is van een schokkende schoonheid. Angstaanjagend is het, en dat is natuurlijk precies wat de opdrachtgever beoogde, getuige ook mijn Michelingids: 'De paus wilde dat deze schildering van het Laatste Oordeel boven het altaar een ondubbelzinnige waarschuwing zou zijn aan het adres van afvalligen en gelovigen'.

Maar ik kan de aanblik van de schildering verdragen omdat mij de woorden van een andere paus te binnen schieten. 'Heilige vader, bestaat de hel?', vroegen ze eens aan Johannes de 23e. 'Jazeker', gaf de paus ten antwoord. 'Er zit alleen niemand in'.

En dat is dan weer de kerk op haar best. De heilige vader gaat niet met de traditie rommelen, de hel is een waardevolle geloofsfantasie. Maar de hel is wel leeg. Dat heb je, met een God die van mensen houdt, van Friezen en Longobarden, katholieken en protestanten, moslims en niet-gelovigen, boeven en burgers. Allemaal genodigd aan één tafel.''