Ik geef een boodschap van eenheid aan Rutte

Pianist Ralph van Raat kent Mark Rutte niet, maar hij vermoedt dat de VVD-lijsttrekker, die ook bekend staat als een goede pianist, wel een uitdaging aandurft. Nou, dan heeft Van Raat wel iets voor hem: de tweede sonate van de Amerikaan Charles Ives, 'Concord, Mass., 1840-60' uit 1915.

Van Raat, die een specialist is in bijna-onspeelbare muziek uit de twintigste eeuw, heeft het stuk over de hele wereld uitgevoerd. "Ik heb het in driekwart jaar ingestudeerd, tijdens mijn studie in Chicago. Het is nu een van mijn dierbaarste stukken uit de twintigste eeuw. Het is ongelooflijk monumentaal - het duurt zo'n vijftig minuten. En wat mij altijd ontroert is de menselijke boodschap van hoop, die je erin kunt horen."

In de 'Concord Sonata' zijn talloze invloeden van andere kunstenaars terug te vinden. Na de dood van zijn vader George, die zijn gids in het leven was, zocht Charles steun in de literatuur, bij schrijvers. De denkbeelden van vier daarvan heeft hij in de sonate verklankt.

Daarbij gebruikte Ives veel bestaande muziek. In de sonate hoor je Beethoven, Wagner, Debussy, maar ook ragtime en de populaire liedjes uit die tijd van bijvoorbeeld Stephen Foster ('Oh! Susanna', 'My Old Kentucky Home'). Van Raat: "Hiermee wilde Ives de verenigde mensheid uitdrukken. Hoog of laag, liefhebber van klassieke of populaire muziek, iedereen is gelijk volgens Ives."

Een hoofdrol speelt het noodlotmotief uit de 'Vijfde symfonie' van Beethoven, het beroemde tatatataaa. Van Raat: "Dat motief zet Ives gedurende de sonate om in zijn eigen 'geloof-in-de-mensheidmotief'. Het noodlotsymbool wordt een symbool van hoop en kracht voor alle lagen van de bevolking. Dat moet een politicus toch aanspreken."

Het mag nu dan een geliefd stuk zijn, toen Ives het net had gecomponeerd, waren de kritieken niet mals. Hij was duidelijk zijn tijd te ver vooruit. Van Raat: "De tegenstand was zelfs zo erg dat hij tegen zijn vrouw Harmony - mooie naam in dit verband - zei: 'Ik kan het niet meer'. Het was meteen het einde van de creatieve periode van dit genie.

"Dit stuk, maar ook Beethoven, Stravinsky en zoveel anderen laten zien dat visionaire kunstenaars vaak pas later begrepen worden. Maar je moet er niet aan denken dat ze er niet waren geweest. Als vernieuwing geen ruimte meer krijgt, zie ik het somber in voor onze geest."

Het is geen gemakkelijk stuk voor de pianist, maar ook niet voor het publiek. Van Raat weet dat het uiteindelijk, na de volle vijftig minuten luisteren, om is. "Het stuk evolueert van complex naar eenvoudig. De eerste maten zijn altijd schrikken voor het publiek. Maar van wild en dissonant wordt het steeds eenvoudiger en spiritueler.

"Voor dat spirituele liet Ives zich leiden door de late Beethovensonates, die gaan over het ontstijgen van het aardse en over de hoop. Daar voelde Ives zich mee verwant. Ja, je moet er moeite voor doen om dat te bereiken - ook als luisteraar. Maar is dat niet vaak zo in de politiek?"

Wat kan Rutte als politicus voor boodschap halen uit dit stuk? Van Raat: "Heel praktisch: dit is een uitdaging om je tanden in te zetten. Maar als het lukt om er iets geweldigs van te maken, levert het een enorm geluksgevoel op. Dat moet in de politiek herkenbaar zijn.

"Verder wijst Ives je erop dat je alle mensen, alle lagen van de bevolking, serieus moet nemen. Blijf het mooie in de mensheid zien en probeer het negatieve om te zetten in iets positiefs. De vluchtelingenproblematiek bijvoorbeeld is buitengewoon complex, maar kan mits in goede banen geleid, en dat doet Rutte natuurlijk ook, een verrijking zijn. Rutte kan ook een weldoener en brenger van vrede voor vluchtelingen zijn.

"Tot slot is dit stuk het levende bewijs hoe belangrijk kunst is, dat kunst inspiratie kan bieden en dat het wel een paar generaties kan duren voor een meesterwerk wordt herkend."