'Ik ben geen Moeder Theresa'

Vaak gaat het zo: je komt aan, mensen zeggen aardige dingen over je, en je kunt weer gaan." Amartya Sen zit in de Balzaal van het Paushuize in Utrecht. Een kleine, fragiele man die moeilijk spreekt - gevolg van een overwonnen mondkanker, lang geleden.

Tachtig is de vermaarde Indiase econoom en filosoof, maar volop actief. Hij schrijft, doceert en reist de wereld rond. Zojuist heeft de Universiteit van Humanistiek een eredoctoraat aan zijn toch al indrukwekkende cv toegevoegd. "Het was leuk, ik mocht zelf ook een toespraakje houden."

Hoeveel eredoctoraten heeft u nu eigenlijk?
"Meer dan honderd. Ik tel ze niet meer."

Wordt u er niet moe van?
"Ja, dat word ik ook. Tegen een hele hoop aanbiedingen zeg ik nee."

Onze stemmen galmen een beetje in de overdadig gedecoreerde ruimte. De Nobelprijswinnaar maakte naam met een ethische en sociale benadering van economie. Hij hield zich diepgravend bezig met kwesties als armoede en rechtvaardigheid. Als kleine jongen zag hij de hongersnood van Bengalen in 1943 van dichtbij. Hij mocht van zijn vader elke bedelaar één kommetje rijst geven. Die hongersnood, zou hij later concluderen, had niet te maken met een slechte oogst - die was juist vrij goed - maar met een slecht ingerichte economie.

Sen staat aan de wieg van de 'capability'-benadering: je moet landen niet alleen beoordelen op bruto binnenlands product, maar op de mogelijkheden die burgers hebben om een goed leven te leiden. India's economie is booming, schreef hij vorig jaar in het boek 'Un Uncertain Glory', maar miljoenen arme Indiërs profiteren er niet van. Hun leven blijft precies even miserabel.

U wordt wel de Moeder Theresa van de economie genoemd.
Veert op: "Nee, niemand noemt me zo!"

Ik las het op verschillende plekken.
Fel: "Niemand in India heeft me ooit zo genoemd. Maar daarbuiten sta ik bekend als degene die in India bekendstaat als de Moeder Theresa van economie. Een of andere debiele journalist in Engeland heeft dat geschreven. En dan staat het meteen op Wikipedia, overal. Ik kan het niet meer ongedaan maken."

"De vergelijking is bizar. Moeder Theresa, voor wie ik een enórm respect heb, offerde haar leven op om goed te doen. Dat doe ik niet. Ik geef lezingen en doe dingen die ik leuk vind. Ik hou van lekkere maaltijden en goede wijn. Ik ben niet zoals Gandhi, die niets dan geitenmelk dronk.

"Volgens de oude Indiërs zijn er drie wegen om het goede leven te leiden. Het pad van kennis, het pad van devotie en het pad van praktische daden. Moeder Theresa bewandelde het derde pad; ik het eerste. De Indiase filosoof die mij het meest inspireert is Boeddha. Voor hem stond het pad van de kennis centraal."

U bent een symbool: u geeft economie een vriendelijk gezicht. Voor u telt niet alleen groei, uitgedrukt in geld of cijfers, maar ook welzijn en rechtvaardigheid.
"Dat is helemaal niet zo uitzonderlijk. Van oudsher hebben economen, en vooral grote economen, veel tijd besteed aan het denken over menselijk welzijn en moraliteit."

Hij lacht. "Op een van de gelegenheden dat ik een prijs kreeg, vroeg iemand me: welk advies zou u mensen geven om zo goed mogelijk rendement te krijgen van hun geld? Ik vertelde dat ik me met dat onderwerp niet bezighoud, en dat mijn grootste belangstelling uitgaat naar mensen die überhaupt geen geld hebben."

Weer serieus: "Nadat ik de Nobelprijs had gewonnen stond er in de New York Times een opiniestuk met als strekking: dit is de eerste keer dat een niet-wiskundige econoom is erkend. Maar als je keek naar de werken die ze van me citeerden, die waren allemaal wiskundig van aard. Het eerste paper dat ze noemden heette zelfs 'Necessary and Sufficient Conditions of Binary Consistency of the Method of Majority Rule'. Wiskunde is belangrijk voor mij. Vorig jaar gaf ik er aan Harvard nog een cursus over."

U protesteert dus tegen dat etiket van 'ethische econoom'?
"Ik ben een man van meerdere interesses. Net als u, waarschijnlijk."

undefined

Zo bent u ook filosoof. Hoe verbindt u dat met economie?
"Waarom moet ik die twee met elkaar verbinden? Het is belangrijk om goede economische wetenschap te bedrijven. Goede filosofie is ook belangrijk. De relatie tussen die twee is niet zo belangrijk voor mij. Filosofie kan natuurlijk wel wat bijdragen aan economie. Je kunt 'The Wealth of Nations' van Adam Smith niet begrijpen zonder zijn 'A Theory of Moral Sentiments'. Dan helpt een filosofische training."

Je hoort vaak dat politici zich te veel laten leiden door economische prognoses. Is economie té centraal komen te staan in onze maatschappij?
"Maar economie is ook heel centraal. Daarom ben ik het als jongeman gaan studeren, ook al lagen mijn interesses toen vooral bij wiskunde en natuurkunde. De fout ligt niet in aandacht voor economie."

"Maar: welke soort economie? In de Verenigde Staten gelooft men dat gezondheidszorg die niet van staatswege wordt gefinancierd kan doen wat nationale gezondheidszorg heeft gedaan in Europa of Japan. Maar dat kan niet. Dat heeft de econoom Kenneth Arrow in 1963 al aangetoond."

"Ook houden hedendaagse economen vaak geen rekening met het feit dat veel goederen 'publieke' goederen zijn, zoals de econoom Paul Samuelson benadrukte. Samuelson en Arrow beschouw ik als de grootste economen van onze tijd. De fout is dat er niet naar hen geluisterd wordt, maar naar de vent die advies geeft over hedgefunds. Ja, dan kom je nergens."

Sinds de crisis heeft economie als wetenschap geen al te beste naam meer. Economen blijken er telkens weer naast te zitten met hun voorspellingen.
"Luister, u ontfutstelt mij geen kritiek op economie."

Jammer.
"Het probleem is niet de economische wetenschap als zodanig, maar verward economisch denken. Neem de euro. Zoveel verschillende landen met zulke verschillende profielen kunnen niet één munt hebben. De Grieken kunnen bijna niks meer verkopen, terwijl de Duitsers geen enkele moeite hebben met de export. Je kunt doorgaan de boel overeind te houden met bailouts en fondsen. Maar uiteindelijk kun je niet om flexibele wisselkoersen heen. De euro is niet houdbaar. Dit is gewoon klassieke economie, hoor."

Ferm: "Ik ben er heel trots op een econoom te zijn. Want we moeten niet alleen moreel zijn als Moeder Theresa, maar ook luisteren naar de empirische feiten en onze procedures daarop aanpassen."

undefined

Nieuw Nalanda
In Bihar, een van de armste delen van India, wordt de oudste boeddhistische universiteit ter wereld nieuw leven ingeblazen - de Nalanda universiteit, die in 412 na Chr. het leven zag en in 1179 ter ziele ging. Amartya Sen is hoofd van het nieuwe Nalanda, dat dit jaar zijn deuren moet openen.

Sen: "Op zijn piek had Nalanda tienduizend studenten. Uit alle hoeken van Azië kwamen ze ernaartoe. De meeste universiteiten in de wereld zijn gemodelleerd naar de Europese en Amerikaanse. Maar Azië heeft ook een lange traditie van hoger onderwijs, die heel erg verbonden was aan het boeddhisme.

"In het boeddhisme is het najagen van kennis heel belangrijk. Neem de boekdrukkunst. Het eerste gedrukte boek ter wereld was boeddhistisch: de Diamantsoetra, een tekst geschreven rond de tijd van Jezus, die in de vijfde eeuw in het Chinees was vertaald. In 868 werd het gedrukt. Voorin het boek stond: 'voor universele vrije verspreiding in de hele wereld'."

Wie is Amartya Sen?
Amartya Sen (1933), geboren in India, groeide op in het huidige Bangladesh. Hij studeerde in Calcutta en Cambridge en was op zijn 23ste de jongste hoogleraar in India ooit. Hij kreeg in 1998 de Nobelprijs. Hij was de stuwende kracht achter de Human Development Index en schreef tientallen artikelen en boeken, waaronder in 2012 'Een idee van rechtvaardigheid'.

undefined