'Ik ben afhankelijk van mijn team'

Soms is het lachje er even. Schalks, of licht verward. Dan weet Björn Kuipers (40) even niet wat hij met een vraag aan moet, of met de houding van de interviewer. En soms is de blik stuurs. Dan leunt de scheidsrechter even achterover, kijkt hij vorsend, de armen over elkaar. Als tijdens het gesprek Dick van Egmond, oud-arbiter en tegenwoordig scheidsrechtersbaas bij de KNVB, aanschuift en Kuipers onderbreekt, verandert de houding van de laatste. Hij schuift wat onderuit. Luistert. Je ziet 'm denken: laat maar. Laat die complimenten maar. Laat mij doen waar ik goed in ben. Zonder al die poespas.

Van Egmond zegt dat Kuipers tegenwoordig belangrijk is voor de groep scheidsrechters in Nederland. De oud-arbiter benadrukt zijn woorden als hij merkt dat Kuipers er niet erg op reageert. "Beschouw dat maar als een compliment, hoor."

Even daarvoor had Van Egmond de aanspreekbaarheid geroemd van Nederlands beste arbiter: "Binnen de groep is Kuipers een voorbeeld. Door zijn houding, door de manier waarop hij met zijn collega's omgaat, door zijn aanspreekbaarheid. Hij is de eerste die zegt dat hij het beter had moeten doen. Nooit degene die zegt: wie zijn jullie dat jullie me aanspreken op mijn fouten? Integendeel: hij wil het voorbeeld zijn. Hij wil dat juist zijn fouten worden uitgelicht en besproken. Daar heeft hij een heel sterke rol in. Misschien niet bewust, maar hij doet het wel."

Kuipers haalt de schouders op. Zegt dat hij de woorden van Van Egmond wel kan waarderen. Maar dat hij het ook normaal vindt om zich zo open op te stellen. Dat zit in zijn natuur. In het veld doet hij het ook op die manier. Of hij nu Ronaldo of Messi moet aanspreken, voor Kuipers maakt het geen verschil. Al heeft hij wel geleerd dat zijn houding in het veld bepalend is voor de reactie die hij krijgt. Hij let er tegenwoordig ook erg op, op zijn houding. Hij wil zichzelf geen perfectionist noemen, vooral omdat hij zich bijvoorbeeld niet erg druk maakt over zijn haardracht. Maar op het niveau waarop hij tegenwoordig mag fluiten, kunnen futiliteiten bepalend zijn.

Kuipers: "We bestuderen onze wedstrijden tot in de kleinste details. Bijvoorbeeld hoe we op spelers aflopen. Doe je dat op een rustige manier of met een houding waar spelers snel op reageren? Als mijn assistent de vlag naar rechts zwaait terwijl hij de linkerkant op had gemoeten en een speler reageert daar fel op, dan kwam het weleens voor dat die assistent daar weer op reageerde. Dat willen we niet meer. Laat die reactie achterwege, want dan krijg je actie-reactie. Bij het analyseren van wedstrijden halen we die punten eruit. Al die dingetjes maken het team Kuipers beter."

De woorden zijn gevallen. Team Kuipers. In zijn tocht naar de top van het Europese voetbal kon de scheidsrechter de laatste jaren rekenen op een vast team van assistenten en begeleiders. Team Kuipers bestaat uit assistenten Sander van Roekel en Erwin Zeinstra, uit vijfde en zesde officials Pol van Boekel en Richard Liesveld en uit oud-scheidsrechters Hans Reijgwart en Jaap Uilenberg, die tegenwoordig als coach functioneren. "Ik doe het niet alleen. Laat ik vooropstellen dat ik degene ben die op het veld eindverantwoordelijk is, dat ik op de fluit blaas en de richting aangeef, maar ik ben afhankelijk van de mensen om mij heen."

Kuipers spreekt over zijn assistenten zoals hij over zijn medewerkers in de supermarkten praat. Thuis in Oldenzaal is Kuipers eigenaar van drie supermarkten van C1000. En hij heeft een haarstudio. Als internationaal arbiter heeft hij echter niet veel tijd om aanwezig te zijn in de winkels. Er zijn weken bij dat hij er wel is, maar tegenwoordig zijn er ook perioden dat hij niet eens in het land is. Volgende week is hij in Brazilië, voor een trainingskamp met de beste scheidsrechters ter wereld. En in de zomer fluit hij als eerste Nederlander ooit op de Confederations Cup, het voorbereidingstoernooi voor het WK, dat volgend jaar in Brazilië wordt gehouden.

Kuipers, afgestudeerd bedrijfseconoom, weet hoe hij zijn winkels toch draaiend kan houden. Het familiebedrijf bestaat al 76 jaar en is opgericht door opa Jan Kuipers - dat mag nooit verloren gaan. "Door de jaren heen heb ik mezelf misbaar gemaakt in de onderneming. We hebben hele goede mensen aan het werk. Mijn vrouw doet veel in de zaak. Daarnaast werken er bij ons 260 man, met heel veel liefde en passie. En de leidinggevenden zijn erg belangrijk voor mij, zoals iedereen eigenlijk. Ik maak het niet ingewikkeld, maar creëer juist ruimte voor mezelf."

Op het veld doet Kuipers het niet anders. Als scheidsrechter is hij geen autoriteit, vertrouwt hij blind op zijn assistenten. Kuipers legt uit dat hij het veld in vlakken heeft verdeeld. Dat hij zelfs met zijn collega's afspreekt wie welke hoogte op het veld in de gaten houdt. De één let op de benen, de ander op de ellebogen. En als een assistent hem door een oortelefoontje meldt dat hij een strafschop moet geven, dan geeft hij ook een strafschop.

Kuipers: "We verdelen de verantwoordelijkheid. Als er een overtreding wordt gemaakt die ik niet zie, krijg ik het signaal in mijn oor van een van mijn assistenten. Dan roepen ze: 'Fluiten! Vrije trap.' Ik moet daarop kunnen vertrouwen, omdat een wedstrijd als de Europa League-finale door 36 camera's wordt gadegeslagen. We kunnen dus niet met z'n allen naar één situatie kijken."

Voor zijn Europese optredens kreeg Kuipers veel lof toegezwaaid. Zelfs ervaren internationals als Klaas-Jan Huntelaar lieten na de finale van de Europa League tussen Chelsea en Benfica via Twitter weten trots te zijn op de Nederlandse leidsman. Eerder leidde hij ook de kwartfinale in de Champions League tussen Barcelona - Paris St. Germain foutloos en oogstte hij lof na de wedstrijd Borussia Dortmund - Real Madrid in de halve finale van het toernooi.

Bij gebrek aan een Nederlandse topclub die het goed doet in Europees verband, zorgde het optreden van Kuipers voor aanwakkerend chauvinisme. "Maar ik blijf toch relativeren hoor. Het is mooi dat ik dat gevoel heb gecreëerd, maar ik hoef maar één wedstrijd minder te fluiten en ik sta weer onderaan. Bij voetballers gaat het om de kansen en bij scheidsrechters om de missers. Dat is ons lot."

Al is Kuipers niet langer zenuwachtig voor een optreden op het hoogste niveau. Vroeger, toen hij nog wedstrijden floot in de eerste divisie, kon hij voor een wedstrijd zo nerveus zijn dat hij ervan moest kokhalzen. Nu, net veertig geworden en inmiddels gepokt en gemazeld, maakt Kuipers zich niet meer zo druk. Ook niet om de kritiek die hij in eigen land nog steeds krijgt. "Ik ben niet zo vatbaar voor kritiek van de buitenwereld. Ik vind het prima dat de media kritisch zijn naar scheidsrechters. Dat moet ook. Maar waar ik het meeste waarde aan hecht, zijn reacties van mensen die weten waarom een scheidsrechter een bepaalde beslissingen neemt."

U kunt zeggen dat kritiek van u afglijdt. Maar kritiek raakt ook uw omgeving.

"Ja, dat is waar."

U heeft een vrouw en twee kinderen. Die horen de kritiek toch ook?

"Dat is soms weleens lastig voor mijn naasten. Maar we gaan er goed mee om. Ikzelf wil ook niet alles lezen en horen. Volgens mij moet je niet alles willen weten. Mijn assistenten willen dat wel en vertellen me dat ook. Ik hoor dus wel wat er gebeurt, maar ik kan me ook goed afsluiten."

Ook van de positieve berichten?

"Jazeker. Ik ben eigenaar van drie supermarkten en krijg elke week 40.000 bezoekers. Dus ik hoor altijd wel iets, daar ontkom ik niet aan. Maar ik ga niet actief op zoek naar die informatie. Natuurlijk is het leuk als ik positieve reacties krijg. Ook negatieve reacties accepteer ik, als die terecht zijn. Vergeet niet dat voetbal anno 2013 zo snel is geworden. Alles verandert mee, ook de scheidsrechter. Ik probeer zo goed mogelijk op de veranderingen te anticiperen. Maar vast staat dat we nog altijd moeten beslissen met het menselijk oog."

Daar komt bij dat de scheidsrechter dit jaar door de dood van Richard Nieuwenhuizen plots ook een rol is gaan spelen in het maatschappelijk debat. Hoe heeft u dat nieuws ervaren?

"Het was een erg trieste situatie. Heel treurig natuurlijk dat dit is gebeurd. Er gebeuren veel gekke dingen op de amateurvelden. Dat wordt vaak niet eens gesignaleerd of gemeld. Geweld hoort niet op het voetbalveld thuis en moet worden uitgebannen. Scheidsrechters kunnen het niet alleen, het is een maatschappelijke kwestie. Maar het scheidsrechterskorps en de KNVB zullen er alles aan doen om de normen en waarden op gewenst niveau te krijgen. Kijkend naar de wedstrijden die een weekend na het tragische incident zijn gespeeld, was er richting scheidsrechters heel veel respect."

Dat duurde ook maar één weekend.

"Ja, daarna ebde het inderdaad weer weg."

Wilt u daar als boegbeeld van het Nederlandse scheidsrechtersgilde verandering in brengen?

"Als ik dat zou kunnen en het zou mogelijk zijn, wil ik dat graag doen, ja. Dat is helder. Maar de vraag is op welke manier. Moet ik de media daarvoor gebruiken? Of iets in samenwerking met de KNVB? Ik weet het niet."

Heeft u er weleens over nagedacht?

"Niet echt. We doen al best veel. Door bij clubs langs te gaan en daar het belang van respect en sportiviteit aan te kaarten. Maar als scheidsrechters kunnen we dat niet alleen. Ook ouders moeten elkaar binnen de clubs aanspreken. Als een ouder langs de kant over de schreef gaat, moeten andere ouders diegene daarop durven aanspreken."

Bent u zelf een ouder die andere ouders langs het veld aanspreekt?

"Zeker. Dat heb ik altijd al gedaan. Winnen is mooi. Ik vind het mooi om mijn dochter een hockeywedstrijd te zien winnen. Dat gevoel van winnen is prachtig, maar dat moet niet ten koste gaan van plezier en enthousiasme en van respect naar elkaar toe. Winnen is een mooi doel, maar wel een bijkomstigheid. Het plezier staat voorop. Dat geldt voor scheidsrechters net zo goed."

Kunt u dat uitleggen?

"Als je geen plezier en enthousiasme hebt in wat je doet, kan je ook niet presteren op niveau."

Zo bent u er ook ingerold toch?

"Op zaterdagochtend om half tien ging ik op mijn brommer naar de voetbalclub toe en floot ik de wedstrijdjes. En 's middags voetbalde ik zelf om half drie. Ik vond het vooral leuk om te doen, om leiding te geven. Dat deed ik als speler ook. Ik was een aanvoerder, iemand die alles regelde. Dat past ook bij me. Ook in supermarktland. Maar ik had nooit verwacht de top te halen als scheidsrechter."

Maar u was wel ambitieus.

"Ambities zijn er altijd wel. Natuurlijk moest ik hard werken om dat niveau te halen. Ik heb wel een prestatiedrang in me. Als ik iets doe, wil ik er goed in zijn. De beste gaat misschien te ver, maar goed zeker. Toch heb ik nooit gedacht, sinds ik de fluit in mijn mond nam, dat ik hier ooit in Zeist bij de KNVB terecht zou komen."

En nu bent u topscheidsrechter en supermarkteigenaar.

"Ik heb de drive nodig om te blijven presteren op verschillende niveaus. Ik heb bedrijfskunde gestudeerd. Ik heb een familiebedrijf dat dit jaar 76 jaar bestaat en heb altijd al de behoefte gehad om in deze business actief te zijn. Fluiten staat op dit moment op nummer één. Ik zit in een fantastische fase. Ik ben nu veertig, dus kan ook nog een aantal jaar op het hoogste niveau mee. Als dat voorbij is wil ik misschien nog wel een rol vervullen in de arbitrage, maar daarnaast moet ik natuurlijk nog iets doen. En dan ben ik heel graag supermarktmanager."

En dan, als u klaar bent het bedrijf uitbouwen naar zes winkels?

Lachend: "Zes is misschien te veel, maar ik heb wel ambitie, ja. Ik kom uit een familie die graag hard werkt. Dat is er al bij mijn opa met de paplepel ingegoten."

CV
28 maart 1973

geboren in Oldenzaal

1999 - 2001

Studie bedrijfskunde

5 maart 2005

Eerste Eredivisieduel: Vitesse - Willem II

29 november 2009

Eerste wedstrijd Champions League: FC Barcelona - Dynamo Kiev

26 augustus 2011

Europese supercup: FC Barcelona - FC Porto

Juni 2012

Twee wedstrijden op het EK in Polen en Oekraïne

10 april 2013

Kwartfinale Champions League: FC Barcelona - Paris Saint-Germain

24 april 2013

Halve finale Champions League: Borussia Dortmund - Real Madrid

15 mei 2013

Europa League-finale: Benfica - Chelsea

Heden

Eigenaar van drie C1000 supermarkten en een haarstudio in Oldenzaal

undefined