'IJzersterk duo' Schippers en Van Rijn zet rem op zorgkosten

Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw hebben achtereenvolgende bewindslieden op volksgezondheid geprobeerd de kosten te beperken. Maar wat ze ook deden, het lukte niet. En zie: sinds minister Edith Schippers (VVD) vier jaar geleden aantrad, lijkt zich een wonder te voltrekken. In de jaren 2005-2010 groeiden de zorguitgaven met gemiddeld 5,7 procent per jaar, in de ziekenhuissector was dat zelfs 10 procent, veel harder dan de economie en de inflatie.

VWS slokte zoveel van de collectieve uitgaven op dat andere departementen erdoor in het gedrang kwamen. Maar nu niet meer. Tussen 2011 en 2015 is de groei van de zorgkosten gehalveerd tot 2,3 procent per jaar. Er is zelfs sprake van een onderschrijding van de begroting met een miljard euro. Altijd moesten andere departementen voor VWS bijspringen, nu is het andersom.

Kwaliteit verpleeghuizen
Halverwege de rit van dit kabinet is het geen slechte tussenbalans voor de minister. Voor de oppositie is dat niet leuk. Die zal woensdag en donderdag tijdens het debat over de begroting van Volksgezondheid vermoedelijk dan ook alle pijlen richten op staatssecretaris Martin van Rijn (PvdA), verantwoordelijk voor de langdurige zorg. Vanaf 1 januari is de ondersteuning aan thuis wonende ouderen en gehandicapten en de jeugdzorg ondergebracht bij de gemeenten. Dat gaat gepaard met enorme bezuinigingen.

Vanavond al kunnen de oppositiepartijen warmdraaien tijdens het debat over de kwaliteit van verpleeghuizen. Aanleiding is de kritiek die Van Rijns vader onlangs spuide over de ondermaatse zorg aan zijn dementerende vrouw in een Haags verpleeghuis. Van Rijn is behoorlijk aangeslagen door de publiciteit die dit teweegbracht.

Schippers en Van Rijn: het is een ijzersterk duo, vinden ze in het eigen regeringskamp. En ook een oppositiepartij als de ChristenUnie is zeer te spreken over beide bewindspersonen. Hoewel hun partijen heel verschillend denken over de zorg, kunnen de liberaal en de sociaal-democraat het uitstekend met elkaar vinden. Dat is niet zo gek.

Vaardig
Van Rijn leverde in 2006 als topambtenaar onder de liberale minister Hans Hoogervorst een grote bijdrage aan de invoering van het huidige zorgstelsel waarin aan zorgverzekeraars een cruciale rol is toebedeeld. De hervormingswetten van de langdurige zorg heeft hij inmiddels met vaardige hand door de twee Kamers geloodst (alleen de wet langdurige zorg, waarin de verpleeghuiszorg wordt geregeld, moet nog door de senaat). "Dit is de beste staatssecretaris die wij kunnen hebben", zei Schippers afgelopen zondag in het tv-programma Buitenhof.

Zij mag dan het imago hebben van een echte liberaal, in de zorg stelt ze zich pragmatisch op. "Je moet doen wat werkt en laten wat niet werkt", is haar motto. Bovendien blijft ze benadrukken dat het huidige stelsel niet de vrije markt is die een partij als de SP ervan maakt. Integendeel, het zorgstelsel is streng gereguleerd. Zo hebben de zorgverzekeraars bijvoorbeeld acceptatieplicht.

Tijdens debatten hebben minister en staatssecretaris een totaal verschillende stijl. Zij is zeer beslist en direct: 'game, set and match', zeggen haar medewerkers. Van Rijn is veel indirecter, duidelijke antwoorden op vragen komen vaak pas in tweede of derde instantie. Dat irriteert de oppositie. Mona Keijzer (CDA): "Hij kan goed praten, maar wat zegt hij eigenlijk?"

Sinds Schippers' aantreden is er in de zorg voor twaalf miljard euro omgebogen: zeven miljard in de cure, 4,5 miljard in de care. De onderschrijding van de begroting is voor een belangrijk deel te danken aan meevallende uitgaven aan medicijnen. Het beleid om als het even kan niet meer dure merkmedicijnen voor te schrijven, maar goedkopere met dezelfde werkzame stoffen, heeft z'n vruchten afgeworpen. Van groot belang zijn de zorgakkoorden die Schippers heeft gesloten met zorgverzekeraars, ziekenhuizen, en artsen- en patiëntenorganisaties. Zij hebben zich verplicht om de groei van de uitgaven dit jaar te beperken tot 1,5 procent en volgend jaar tot 1 procent.

Leiband
Ook is Schippers erop uit om de zorgverzekeraars in staat te stellen hun rol - inkopen van kwalitatief goede zorg tegen een redelijke prijs - steeds beter te spelen. Het geknutsel aan het inmiddels beruchte artikel 13 van de Zorgverzekeringswet (de vrije artsenkeuze), waardoor verzekeraars de zorg van niet-gecontracteerde zorgaanbieders in de toekomst slechts deels of helemaal niet meer hoeven te vergoeden, is daarvan een voorbeeld. Bij alle lof die de minister krijgt, heeft dit laatste tot een storm van kritiek geleid. "Ze loopt aan de leiband van de zorgverzekeraars", vindt bijvoorbeeld Mona Keijzer.

Ondanks zijn prestaties in het parlement moet voor Van Rijn het grote succesverhaal nog komen, als dat al komt. Hoe zal de decentralisatie van de zorg in de praktijk uitpakken? Vallen straks kinderen en ouderen tussen wal en schip? Dat zal het succes of falen van deze staatssecretaris bepalen.

Zelfs een bevriende oppositiepartij als D66 is er niet helemaal gerust op. Nu, nog maar anderhalve maand te gaan tot 1 januari, zijn nog steeds niet alle contracten getekend tussen zorgaanbieders en gemeenten. "Uw geloofwaardigheid staat op het spel", waarschuwde Kamerlid Vera Bergkamp onlangs. PVV en SP vragen zich af of de ouderenzorg bij deze staatssecretaris nog wel in goede handen is.

Vergrijzing
Zal de trendbreuk beklijven? Er zijn maar vier grote zorgverzekeraars. Ziekenhuizen fuseren om daar hun macht tegenover te stellen. Blijft er zo voldoende concurrentie over om de tarieven onder druk te zetten? Kortom, zal het huidige stelsel blijven functioneren of kan de boel beter worden genationaliseerd, zoals de SP gisteren voorstelde?

Daarbij komt dat de bevolking vergrijst. Het aantal chronisch zieken neemt alleen maar verder toe. In het zorgakkoord wordt gekoerst op zinnige en zuinige zorg (als alternatief voor het uitkleden van het basispakket voor 1 miljard euro, wat eerst de bedoeling was).

Geen overbodige (door)behandelingen dus. Dat vereist een mentaliteitsverandering onder artsen en patiënten. Schippers is afhankelijk van wat er in de spreekkamer gebeurt. De politiek gaat daar niet over, vindt zij. Ze is samen met Van Rijn een goed eind op weg naar de top met haar rotsblok, maar bij het laatste steile stuk zal de samenleving een handje moeten helpen.