'Idioot' Trump ontslaat minister die meer en meer geïsoleerd raakte

Er staan Donald Trump spannende diplomatieke maanden te wachten - en die wilde hij niet ingaan met Rex Tillerson als minister van buitenlandse zaken. Mike Pompeo gaat hem terzijde staan bij onderhandelingen over invoerrechten, zijn mogelijke ontmoeting met de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un en gesprekken over het nucleaire akkoord met Iran. Trump droeg de huidige directeur van de CIA gisteren voor per tweet, tot verrassing van onder andere Rex Tillerson.

Daarmee verdwijnt een gematigde stem uit Trumps kabinet - hoewel die stem steeds minder gewicht in de schaal leek te leggen. Het was buitenlandse regeringen al lang duidelijk dat Tillerson vaak niet namens de president sprak.

Zo stelde Tillerson zich vandaag nog vierkant op achter het Britse oordeel dat Rusland zeer waarschijnlijk achter een aanslag zit op een Russische dubbelspion en zijn dochter. De woordvoerster van Trump nam daarentegen het woord ‘Rusland’ niet in de mond. Ook bij controversiële beslissingen, zoals het verplaatsen van de Amerikaanse ambassade in Israël naar Jeruzalem, wees Tillerson tevergeefs op de gevolgen voor de betrekkingen met andere landen.

Zijn vertrek verzwakt de groep medewerkers van Trump die hebben gezworen de president te behoeden voor onverantwoordelijke stappen. Vooral met minister van defensie Jim Mattis had Tillerson een goede relatie - vorig jaar dook in de media het verhaal op dat die twee en minister van financiën Steven Mnuchin een ‘zelfmoordpact’ hadden gesloten en allemaal zouden opstappen als een van hen ontslagen zou worden. Maar dinsdag zaten Mnuchin en Mattis nog gewoon op hun post.

Relatie verslechterde

Op papier had Tillerson veel kwaliteiten die Trump voor hem innamen: als president-directeur van ExxonMobil was hij succesvol in het bedrijfsleven en bracht hij goede contacten mee in het Midden-Oosten en Rusland. Hij steunde ook het streven om het ministerie van buitenlandse zaken kleiner en efficiënter te maken.

Terwijl de relatie tussen de president en zijn hoogste diplomaat verslechterde (Tillerson noemde hem in een onbewaakt ogenblik een ‘idioot’), raakte de minister ook geïsoleerd op zijn eigen departement. Hoge posten werden niet ingevuld en belangrijke afdelingen nauwelijks geraadpleegd; buitenlandse collega’s klaagden dat ze hem niet konden bereiken.

Of Mike Pompeo het ministerie anders zal leiden, moet worden afgewacht. Inhoudelijk zit hij op een lijn met Trump. Zo vindt hij, net als de president, dat diens voorganger Obama veel te veel concessies heeft gedaan aan Iran in het akkoord over het nucleaire programma van dat land.

Pompeo lijkt zijn uitverkiezing - die de Senaat nog moet goedgekeuren - ook te danken te hebben aan de hechte vertrouwensband met de president. Die groeide het afgelopen jaar doordat Trump de hoofden van inlichtingendiensten bijna elke dag persoonlijk naar het Witte Huis liet komen om het dagelijkse veiligheidsoverzicht toe te lichten. In die functie liet Pompeo op één punt zien dat hij geen jaknikker is. De president spreekt regelmatig zijn twijfels uit over de conclusie van de inlichtingendiensten dat de Russen zich mengden in de verkiezingsstrijd in 2016, en al helemaal dat ze op zijn hand waren. Maar daar kreeg hij Pompeo niet mee.

Nieuw hoofd CIA deed mee met martelen

Als nieuw hoofd van de CIA heeft president Trump Gina Haspel voorgedragen, de eerste vrouw ooit op die post. Zij is nu nog de adjunct van de tot minister benoemde Mike Pompeo. Maar dat betekent niet dat haar benoeming geruisloos zal worden goedgekeurd door de Senaat. Want met Haspel krijgt de CIA een directeur die zich heeft beziggehouden met marteling.

Officieel noemde de regering van George W. Bush het ‘verbeterde ondervraging’: het toepassen van technieken als ‘waterboarden’, iemands hoofd met water overgieten tot hij bijna stikt. Dat gebeurde na de aanslagen van 9/11 voor het eerst met terreurverdachten in een ‘black site’ van de CIA in Thailand, waar Haspel de leiding had. De regering-Bush verklaarde deze technieken legaal. President Obama verbood ze, maar besloot degenen die ze hadden toegepast niet te vervolgen.

Een aantal Democratische senatoren vindt de benoeming van Haspel onaanvaardbaar. Maar John Brennan, die CIA-directeur was onder Obama, en eerder ook onder Bush diende, zei gisteren tegen de krant The Washington Times dat ze ondanks haar betrokkenheid bij een ‘zeer, zeer controversieel programma’ uiteindelijk wel zal worden benoemd, ‘en ook hoort te worden benoemd’.

Wisselend personeelsbestand Trump

Rex Tillerson is bepaald niet het eerste bekende gezicht dat door president Trump de laan uit wordt gestuurd. Niet eerder wisselde het personeelsbestand van een Amerikaans presidentschap zo snel als onder Donald Trump.

Een overzicht van de bekendste gevallen:

- Sally Yates, 30 januari ontslagen als waarnemend minister van justitie. Trump schoof haar terzijde omdat ze het departement opdracht gaf het presidentieel inreisverbod voor immigranten en vluchtelingen uit zeven overwegend islamitische landen niet tegenover de rechter te verdedigen. Het Witte Huis noemde dat verraad.

- Michael Flynn, 14 februari ontslagen als nationale veiligheidsadviseur. Flynn vloog nadat Trump hem nog enkele weken de hand boven het hoofd had gehouden toch de laan uit, nadat bekend was geworden dat hij tegenover vicepresident Mike Pence had gelogen over de reikwijdte en inhoud van zijn geheim overleg met Russische officials.

- James Comey, 9 mei ontslagen als FBI-directeur. Een van de meest verrassende en controversiële besluiten van Trump. Trump zei volgens de New York Times tegen Russische diplomaten dat hij 'mafkees' Comey had ontslagen om de druk van het Rusland-onderzoek af te halen. De president liet officieel weten dat hij Comey niet langer in staat achtte de FBI te leiden.

- Sean Spicer, de perswoordvoerder, biedt 21 juli zijn ontslag aan. Is het naar verluidt niet eens met de aanstelling van Anthony Scaramucci als nieuwe woordvoerder.

- Reince Priebus stapt 28 juli op als stafchef van het Witte Huis. Priebus is daags te voren door Scaramucci bij CNN en in The New Yorker afgeserveerd als het lek van informatie naar de pers en paranoïde schizofreen. Minister van binnenlandse veiligheid John Kelly volgt hem op.

- Anthony Scaramucci vertrekt op 31 juli. De kersverse perschef maakt plaats om Kelly met een 'schone lei' te laten beginnen. Daarop zou Kelly bij Trump hebben aangedrongen.

- Steve Bannon, de speciaal adviseur van Trump die bekend staat om zijn extreem-rechtse ideeën, moet op 18 augustus de deur achter zich dichttrekken omdat de president niet langer tevreden over hem is. Bannon verklaart daarna dat het presidentschap van de vastgoedmagnaat 'voorbij' is.

- Hope Hicks, de communicatiedirecteur die het langst met Trump verbonden was, kiest op 28 februari de uitgang. Zij had een vertrouwensband met de president, die haar omstandig loofde.

- Rex Tillerson moet op 13 maart het veld ruimen als minister van buitenlandse zaken. Hij botste herhaaldelijk met Trump, die hij achter gesloten deuren voor 'idioot' zou hebben uitgemaakt.

Lees ook:

'Daden hebben tijd nodig om gezien en gehoord te worden, ook nadat ze zijn verricht', schreef Friedrich Nietzsche ooit. Volgens Ger Groot geldt dat ook voor de ontmanteling van het Amerikaanse presidentschap.