Ideeëngeschiedenis over liberalisme is mooi geschreven, maar biedt weinig nieuws

Edmund Fawcett: Liberalisme. Het verhaal van een idee. De Bezige Bij, Antwerpen, 556 blz; euro 39,90.

**

undefined

De schrijver

Edmund wie? Inderdaad, niet iedereen zal Edmund Fawcett kennen. Hij is dan ook geen filosoof. Wel heeft hij veel kennis van de politieke filosofie van het liberalisme. Die kwam goed van pas in zijn werk voor het liberale opinieblad The Economist. Hier heeft hij dertig jaar gewerkt als verslaggever vanuit Washington, Parijs en Berlijn. En nu is er 'Liberalisme', een boek van ruim 500 pagina's over bijna tweehonderd jaar liberalisme.

undefined

Zijn ambitie

U dacht dat het liberalen te doen is om vrijheid, liefst zoveel mogelijk? Mis, dat is niet het onderscheidende kenmerk van het liberalisme. Zeker, vrijheid is belangrijk, maar hoort niet bij de vier kenmerken die Fawcett cruciaal acht. Deze kenmerken zijn: verzet tegen de gevestigde macht, geloof in sociale vooruitgang, respect voor de keuzes van mensen en het besef dat belangen en overtuigingen altijd zullen botsen. Aan de hand van deze elementen vertelt hij 'het verhaal van een idee', zoals de ondertitel van zijn boek luidt.

undefined

Het resultaat

Een omvangrijke ideeëngeschiedenis die leerzaam is, maar niet echt wil sprankelen. Aan de kennis van Fawcett kan het niet liggen. Die is - zie de uitgebreide literatuurlijst en het persoonsregister achterin - meer dan indrukwekkend. Ook heeft hij een soepele pen. Logisch, want wie voor The Economist schrijft, zo ongeveer het meest gelauwerde blad ter wereld, moet kunnen schrijven. Toch voelt het lezen van zijn boek vaak als werken. Dat begint al in de lange inleiding. Die gebruikt de auteur om zijn methodiek omstandig uiteen te zetten. De inleiding bestaat uit twee delen, laat hij weten. Drie politieke versies moeten we vervolgens onderscheiden 'van het verhaal van de vrijheid', en dan zijn er natuurlijk die vier leidende gedachten binnen het liberalisme. Deze benadering werkt niet bepaald als rode loper. Maar ook verderop wordt de lezer zelden echt gegrepen. Dat kan de anekdotiek in het boek niet verhelpen. Zo komt de traumatische jeugd van John Stuart Mill aan bod, evenals het beroemde gebaar van de Engelse premier Margaret Thatcher die het werk van Friedrich Hayek omhooghoudt en zegt: "Hier geloven wij in". De anekdotes zijn vaak net te canoniek om te prikkelen.

undefined

Mooiste zin

Mooie zinnen zat in 'Liberalisme'. Maar wat wil je, met liberalen als president Abraham Lincoln, die met zijn Gettysburg Address hoog scoort op de ranglijsten met politieke toespraken. De smeuïgste zin komt van François Guizot, tamelijk onbekend, maar volgens Fawcett de meest verachte liberaal uit de negentiende eeuw. Medelijden hoeven we met Guizot overigens niet te hebben, de gevoelens voor zijn opponenten waren wederzijds. Toen hij werd uitgejoeld reageerde hij met ijzige superioriteit: "Uw gejouw zal mijn minachting nooit evenaren".

undefined

Reden om het boek niet te lezen

Wie al het nodige weet over het liberalisme, komt weinig nieuws tegen. Het blijft vaak net iets te schetsmatig. Om een voorbeeld te geven: uiteraard komt het neoliberalisme aan bod dat de laatste tijd zo onder vuur ligt. Niet dat de dingen die gezegd worden de plank misslaan. Alleen halen die paar bladzijden het qua diepgang niet bij andere titels over het onderwerp, zoals het recente 'Neoliberalisme' van Martin van Hees en Patrick van Schie. Net op het moment dat je meer wil weten en hoopt dat Fawcett dieper op de materie ingaat, houdt hij op. Het volgende onderwerp wacht om besproken te worden.

undefined

Reden om het wel te lezen

Wie nog niet zoveel weet over het liberalisme, maar wel geïnteresseerd is, komt veel lezenswaardigs tegen. Daarbij is de invalshoek van Fawcett origineel en de hoeveelheid denkers en stromingen imposant. Het is waar dat er spannender ideeëngeschiedenissen bestaan. Maar dat wil niet zeggen dat 'Liberalisme' daarmee alle nut heeft verloren. Het misstaat zeker niet naast de andere naslag- en overzichtswerken in de boekenkast, zoals de filosofiegeschiedenissen van Hans Joachim Störig en Bertrand Russell.

undefined

Trouw tipt filosofie

1. Profanaties ****

2. Mijn ego en ik *****

3. De ziel van de marionet ****

4. Liberalisme. Het verhaal van een idee **

5. Nietzsche over de wil tot macht *

undefined