Hongersnood is in tijdperk van sociale media niet te verbergen

De hongersnoodwaarschuwingen van de Verenigde Naties en hulporganisaties volgen steeds sneller op elkaar. In januari luidde VN-topman Toby Lanzer de noodklok over de humanitaire ramp die zich voltrekt rond het Tsjaadmeer, waar Boko Haram actief is. “Zeven miljoen mensen verkeren op de rand van de hongerdood. Er kunnen dit jaar een half miljoen mensen sterven”, zei hij tegen Trouw over het gebied dat Noordoost-Nigeria, West-Tjsaad, Noord-Kameroen en Zuidoost-Niger beslaat. “We hebben 1,5 miljard nodig om 2017 door te komen en 60 procent daarvan zal gaan naar: voedsel, voedsel en voedsel.”

Vorige week werd door de VN, in feite de regering in delen van Zuid-Soedan, officieel gesproken van hongersnood. Zo’n honderdduizend mensen dreigen daar van de honger te sterven. En dat aantal kan volgens de hulpinstanties de komende maanden, als er niet wordt ingegrepen, oplopen tot ruim vijf miljoen.

Nu heeft secretaris-generaal van de VN Antonio Guterres in een soort cumulatieve noodkreet verklaard dat er een hongersnood is in Nigeria, Somalië, Zuid-Soedan en Jemen. Circa twintig miljoen mensen, zo zei Guterres woensdag in New York, lopen gevaar te verhongeren. Internationale hulporganisaties, zoals VN-poot Unicef, pleiten vooral voor snelle hulp aan kinderen. Alleen al dit jaar is er omgerekend minstens 5,6 miljard dollar nodig. Om een ramp af te wenden moet 4,4 miljard dollar voor eind maart binnen zijn. Maar tot nu toe is er pas 90 miljoen dollar bij elkaar geschraapt.

Honger is terug op de agenda en de frequentie waarmee de waarschuwingen rond honger worden afgegeven lijken te zijn opgevoerd.

Dat begon in de zomer van 2011 toen hulporganisaties alarm sloegen over ‘de ergste droogte sinds zestig jaar in de Hoorn van Afrika’. De VN schatten dat ongeveer 700 miljoen euro nodig was om een humanitaire catastrofe in Somalië, Kenia en Ethiopië af te wenden. Hulp kwam er wel, maar voor tussen de 50.000 en 100.000 slachtoffers te laat.

Groot verschil

In 2012 kwam er weer een hongerwaarschuwing. Nu werd er op tijd extra geld ingezameld voor voedsel, zaaigoed, vee, wateropvang-installaties en spaarbekkens. Maar in 2015 en 2016 was er ook sprake van droogte en honger in Afrikaanse landen als Zimbabwe en Mozambique, vanwege het natuurverschijnsel El Niño dat grote effecten heeft op de regenval. Vooral in Ethiopië was de situatie ernstig. Het grote verschil met de enorme hongersnood van de jaren tachtig was dat de overheid het nu niet geheim hield.

“Ze worden tot openheid gedwongen omdat dit soort catastrofes in het tijdperk van sociale media niet meer te verbergen is”, zo verklaart sociaal-geograaf Karen Witsenburg, die in Noord-Kenia onderzoek deed naar de relatie tussen honger en geweld, de toegenomen hongerwaarschuwingen. “Er waren tijden dat hele dorpen, in Darfur bijvoorbeeld, door honger zijn weggevaagd zonder dat iemand iets hoorde. Zelfs tijdens de ramp van 2011 zijn er allerlei ongedocumenteerden, vooral vrouwen die in grensgebieden leefden, niet geregistreerd. Dat gebeurt nu beter en dus is de omvang van de honger sneller duidelijk en wordt er eerder alarm geslagen.”

Bevolkingsgroei is volgens Witsenburg ook een oorzaak voor de frequentere alarmen. “Voeger werden er misschien 100.000 mensen afgesneden van voedsel door bijvoorbeeld belegering, maar nu kan het in datzelfde gebied om 500.000 mensen gaan.”

Witsenburg benadrukt dat honger nu en vroeger een gevolg is van politieke uitsluiting. “Het is een manier om te onderdrukken. Bij een politieke opstand snijden overheden mensen af van voedsel. Dan is er ergens al voedselonzekerheid en wordt er werkelijke hongersnood veroorzaakt om oppositie monddood te maken.”

Woensdag meldde het hoofd van de VN-missie in Zuid-Soedan dat de regering, die de hongersnood mede afkondigde, met bureaucratische trucjes hulp blokkeert. Ook verrijzen er in de gebieden waar honger heerst extra militaire checkpoints.