Hogere wiskunde
Op het sportveld, in de rechtszaal, van Tweede Kamer tot borreltafel: overal klinken argumenten. Tigrelle Uijttewaal ontleedt waarom sommige wel, en vooral waarom andere niet deugen.
Over de tactiek van de voormalig bondscoach Dick Advocaat en zijn assistent Willem van Hanegem is zoveel te doen geweest dat de KNVB een radicale verjonging aandurft. Marco van Basten wordt de nieuwe bondscoach.
Want Oranje heeft verfrissing nodig. De methodiek van Advocaat en de zijnen zou te orthodox zijn, hun aanpak te conservatief, te weinig avontuurlijk. En ingewikkeld, gezien de paniek na de beruchte wissel van Arjen Robben tijdens de wedstrijd tegen Tsjechië.
Hun aanpak ingewikkeld -daar wil Willem van Hanegem, de assistent-bondscoach, niet aan: ,,Wat wij doen is niet ingewikkeld. Hogere wiskunde kan het niet zijn, want dat heb ik op school niet eens gehad. Geloof mij nou, al onze instructies staan op anderhalf velletje. Alles wat wij willen staat duidelijk beschreven -zo duidelijk dat ik het zelfs begrijp. Dan moeten zij het ook begrijpen.''
Met meerdere redenen probeert Van Hanegem iedereen ervan te overtuigen dat zijn aanpak niet ingewikkeld is. Hoewel hij zijn redenen niet duidelijk als afzonderlijke argumenten presenteert, kunnen deze best gezien worden als alternatieve ondersteuningen voor zijn standpunt. Ook al is meer niet altijd beter, zulke aparte steunpilaren beloven een sterk betoog. Want al kun je één pilaar wegvagen -de argumenten kunnen afdoen als onvoldoende, onrelevant of onwaar- dan blijft de rest staan.
Hoe sterk is Van Hanegems constructie?
De eerste steunpilaar wankelt. Laten we aannemen dat je iets op school gehad moet hebben om het later, in je werk, te kunnen toepassen. Hogere wiskunde kan de aanpak van Oranje dan niet zijn. Maar dat betekent niet dat die aanpak niet ingewikkeld is. Ook zonder hogere wiskunde kan iets ingewikkeld zijn.
Niet voor niets heeft Van Hanegem een tweede argumentatie: ,,Wat wij doen is niet ingewikkeld want al onze instructies staan op anderhalf velletje.'' Een linke zet.
Link omdat er wel verband valt te leggen tussen de omvang en ingewikkeldheid. Van Hanegem mixt twee betekenissen van 'ingewikkeld' en gebruikt zo een 'ambiguïteitsdrogreden'.
De 'ambiguïteitsdrogreden' komt al voor op Aristoteles' lijst, binnen de groep 'sofistische weerleggingen die afhangen van taal'. Waarbij 'sofistisch' verwijst naar de sofisten, uitmuntende sprekers die in de Oudheid beroemd waren omdat ze met grote spitsvondigheid konden discussiëren en geen enkele truc of kunstgreep schuwden.
'Ingewikkeld' heeft een eerste betekenis van 'zeer samengesteld, uit vele delen bestaand'. Als je 'ingewikkeld' zo opvat, sluit Van Hanegems argument prima op zijn standpunt aan. Een voetbaltactiek die zeer samengesteld is en uit vele delen bestaat, past vast niet op anderhalf velletje.
Maar uit de rest van het citaat blijkt dat Van Hanegem met 'ingewikkeld' op de tweede betekenis doelt: 'moeilijk te doorgronden'. Met de opmerking 'Wat wij doen is niet ingewikkeld' werkt hij toe naar de conclusie 'Dan moeten zij het ook begrijpen'. Een niet-ingewikkelde aanpak staat gelijk aan een aanpak die de spelers moeten kunnen begrijpen.
En op 'niet-ingewikkeld' in de zin van 'begrijpelijk' sluit het argument 'Onze instructies staan op anderhalf velletje' niet aan. Het aantal instructies hoeft niets te zeggen over het gemak waarmee de tactiek te doorgronden valt. Een bondige presentatie kan zelfs heel onduidelijk zijn, een te beknopte uitleg van de tactiek juist lastig te doorgronden.
Van Hanegem manoeuvreert bewust of onbewust met de mogelijke betekenissen van 'ingewikkeld'. Maar de grote spitsvondigheid achter deze sofistentruc kan niet verhelen dat ook de tweede pilaar weinig steun biedt aan Van Hanegems standpunt: ,,Wat wij doen is niet ingewikkeld.''
Waarmee natuurlijk niet gezegd is dat de Oranje-aanpak wel ingewikkeld was. Misschien lag het aan de spelers dat zij moeite hadden de tactiek te doorgronden en toe te passen. Maar probeer dat maar eens te bewijzen.
