Hoezo heb jij geen kinderen?

Al vanaf mijn vroegste jeugd wist ik dat er een grote kans was dat ik mijn eventuele kinderen de erfelijke ziekte zou doorgeven die mijn broer ook heeft. Niets levensbedreigends, maar wel iets wat ons leven op dat moment behoorlijk ontregelde door vele ziekenhuisbezoeken. Kinderen krijgen vond ik daardoor al voor mijn achtste verjaardag niet zo'n aantrekkelijk idee. Wat er gebeurd was als dat anders was geweest? Zou die biologische klok dan wel alarm hebben geslagen? Ik weet het niet.

Ik vond mijn huis op driehoog in de Amsterdamse Pijp ook veel te leuk om op te geven voor één waar ik wel een kind in kwijt zou kunnen. Het werk dat ik deed, vond ik te belangrijk om te laten onderbreken door iets waarvan ik misschien nog wel meer van zou houden. Mijn man en ik hadden samen zoveel lol dat er voor ons gevoel niet een extra persoon aan die verbintenis hoefde worden toegevoegd. En ik was ook een beetje bang. Misschien zou ik wel een kind krijgen dat ik niet zo aardig zou vinden. En mensen waren er toch al genoeg, dus wat maakt het uit?

OK-vrouw

Volgens recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is circa één op de vijf vrouwen kinderloos. Veertig procent van hen is een 'OK-vrouw', een ongewenst kinderloze vrouw, een begrip dat door actrice Halina Reijn bekendheid kreeg. Zij beschreef in haar columns en later in de documentaire 'OK-vrouw' het verdriet dat ze heeft om haar kinderloosheid.

De overige zestig procent is volgens het CBS vrijwillig kinderloos. Sommige vrouwen zijn zo zeker van hun zaak dat ze zich laten steriliseren. Vooral jonge vrouwen moeten daarvoor soms flink onderhandelen met hun arts. Volgens een officiële richtlijn van de landelijke gynaecologenvereniging NVOG dienen vrouwen jonger dan dertig bij een intake 'gewezen te worden op een verhoogde kans op spijt'. Helemaal onzin is dat niet: twintig procent van deze vrouwen wil het later weer ongedaan maken. Er zijn gevallen bekend van artsen die jonge vrouwen hebben geweigerd.

Zelf heb ik nooit overwogen me te laten steriliseren. Als 'bewust kinderloze vrouw' sta ik duidelijk aan de slappe kant van dat 'bewust'. Het is niet zo dat ik per se geen kinderen wilde, ik wilde ze alleen niet graag genoeg om er mijn kinderloze bestaan voor op te geven.

Ik was benieuwd naar vrouwen die hun keuze met meer overtuiging maakten en wat zij tegenkwamen. Als Halina Reijn inderdaad een van de laatste taboes van Nederland doorbrak, zoals werd beweerd - laat de vrouwen uit deze serie er dan nog een uit de weg ruimen: geen kinderen wíllen krijgen.

'Ik heb het een half uur overwogen'

Annemiek van der Kuil (51)

Jaren geleden had ik een relatie met een man met een grote kinderwens. Het enige moment dat ik overwogen heb kinderen te willen, was met hem, al duurde dat niet langer dan een half uur. Als puber zag ik kinderen krijgen en opvoeden al als iets enorms. Een verantwoordelijkheid die voor mij veel te groot voelde.

Toen onze relatie eindigde, was het een opluchting dat ik hem het vaderschap niet hoefde te onthouden. Met plezier lees ik nu zijn mails waarin hij enthousiast vertelt over zijn zoons. Ik ben zo dankbaar dat we ieder dicht bij onszelf zijn gebleven: hij vader geworden en ik vrij van alle kindertoestanden. Nou ja, bijna vrij.

Elf jaar geleden ontmoette ik een man met drie kinderen uit een vorige relatie. Mijn familie, die al vanaf mijn twaalfde moet horen dat ik geen kinderen wil, heb ik toen verrast door vrij snel een huis te kopen met hem en zijn kinderen. Zij woonden parttime bij ons. En het zijn schatten.

Ik moest ook weleens lachen om de rol die ik toen opeens had. Dan reden met zijn vijven ergens heen en zag ik mezelf vanuit de andere auto's: alsof ik de moeder was. Het was leuk, maar elk weekend de kinderen om me heen was me toch te zwaar. Ik wilde niet over ze moederen. Dat wrong soms. Petje af voor al die ouders, maar mijn ding is het niet.

Ik ben weer op mezelf gaan wonen, en we hebben de relatie op afstand voortgezet: hij in Groningen, ik in Amsterdam - veel meer mijn stad. Ik heb hier veel vrienden, en ik kan het makkelijker combineren met mijn baan aan de Universiteit Utrecht en mijn werk als fotograaf.

Twee weken geleden hebben we gehoord dat mijn moeder ongeneeslijk ziek is. Mijn zusje, vader en ik staan klaar te helpen waar het kan. Soms bedenk ik dan wel hoe het straks voor mij is, mocht ik in zo'n situatie komen. Geen kinderen die zich om mij bekommeren. Maar ja, of dat nou zo'n goede reden is om kinderen te 'nemen'? Mijn moeder vertelt ons hoe moeilijk ze het vindt ons achter te laten. Zal dat voor mij straks makkelijker zijn?

Met mijn vrienden heb ik gelukkig zo'n hechte band dat die vast de liefde evenaart die een ouder voor zijn kind voelt. En die koester ik. Ik voel me gezegend door het gebrek aan aandrang om moeder te worden.

'Surrealistisch dat een groepje mensen over mijn lijf besliste'

Maaike Elise van Steenis (38)

Doordat mijn moeder MS-patiënte was, heb ik als oudste dochter een groot deel van de opvoeding van mijn twee broertjes gedragen. Na college sloeg ik een drankje vaak af om op tijd te kunnen koken of naar een ouderavond te gaan. Het is niet dat ik daardoor een afkeer heb gekregen van het moederschap, maar ik kreeg er wel op jonge leeftijd een realistisch beeld van.

Lang heb ik gedacht: misschien komt die kinderwens nog, maar toen ik me rond mijn dertigste eens voorstelde dat ik per ongeluk zwanger zou worden, dacht ik alleen maar: dat nooit! Daarmee was de keuze gemaakt.

Toen ik een paar jaar samen was met mijn man, die hetzelfde denkt over kinderen als ik, begonnen we na te denken over sterilisatie. Dan was het maar duidelijk. Er bleek net een nieuwe methode ontwikkeld te zijn, waarmee het voortaan voor vrouwen een minder belastende en pijnlozere ingreep is dan voor mannen, dus besloten we dat ik naar het ziekenhuis zou gaan.

Daar wachtte me een bizar tafereel. Bij de intake praatte de arts op me in: veel vrouwen van mijn leeftijd zouden spijt krijgen van de ingreep, bleek uit statistieken. Vragen stelde ze me niet, op één na: wat mijn man ervan vond. De arts moest in haar team bespreken of ze akkoord konden gaan met de ingreep en ik mocht na twee weken bellen voor de uitslag. Een surrealistische gedachte dat een groepje mensen in een kamer zou beslissen over mijn lichaam, zonder eerst te informeren hoe ik er over dacht. Gelukkig kreeg ik toestemming.

Soms lijkt het wel of mensen zich aangevallen voelen: alsof ik door mijn keuze wil zeggen dat mensen met kinderen sukkels zijn, maar zo is het natuurlijk niet. Ik vind het ook hartstikke leuk als hier kinderen logeren zo nu en dan, maar ik hoef ze niet voor mezelf. Dat is een gevoel - net als een kinderwens een gevoel is.

Je zult maar uitgekeken raken op je kind. Toen ik vroeger ratjes had, drukte de verantwoordelijkheid soms zwaar op me, en dan kon ik stiekem best opgelucht zijn als zo'n beestje op een gegeven moment doodging. Ik snap ook wel dat het met kinderen anders is. Een ratje verandert niet veel als het volwassen is, en een kind blijft zich ontwikkelen, maar ik ken een vrouw die me over het moederschap opbiechtte: "Ik vind er niet zo veel aan."

'Alles aan de zwangerschap staat me tegen'

Meike Ellens (24)

Af en toe komt er een kind naar me toe dat alleen maar zegt: "Ik heb een tak." Geen idee hoe ik daarop moet reageren. Ik heb niets tegen kinderen, en er zitten leuke tussen, maar soms vind ik ze echt raar.

Sommige mensen zeggen: "Als je er eenmaal zelf een hebt, komt het gevoel vanzelf." Maar dat lijkt me nogal een risico. Straks is dat niet zo. Wat als het nachtenlang huilt? Als het gehandicapt is en je de zorg niet aankunt? Of als er geen binding is? Misschien dat je niet de juiste ouder kunt zijn voor het kind dat je krijgt. Dat het de verkeerde vrienden krijgt en je het niet genoeg kunt ondersteunen.

Dan is er nog de zwangerschap zelf. Alles eraan staat me tegen: het overgeven, pijn in je rug, niet kunnen bukken, stemmingswisselingen, dikke buik, dikke voeten, dikke borsten, mensen die zich ermee bemoeien: eet dit, doe zus, doe zo. Zelfs als ik rond mijn dertigste opeens dat moedergevoel zou krijgen, hoop ik dat ik er niet aan toe zal geven.

Deze wereld is geen plek waar mijn vriend en ik graag een kind in willen plaatsen. Er komen barre tijden aan. Deskundigen verwachten dat dat er binnen twee generaties vijftig miljoen klimaatvluchtelingen zullen zijn. Voedseltekorten zijn bijna onvermijdelijk, en op plaatsen waar het slecht gaat, krijg je onherroepelijk onrust en opstanden. Ik zie nu al zoveel haatzaaierij. Niet alleen door IS, maar vooral de reacties daarop: de opmars van anti-islam-organisaties als Pegida en de angst die overheden creëren, door bijvoorbeeld de boerkini te verbieden. Ik weet dat ik pessimistisch ben, maar het zou me niets verbazen als dit alles leidt tot een nieuwe wereldoorlog. Het enige positieve van het ouderschap is dat het leuk is om een mens te zien opgroeien.

Veel mensen denken te makkelijk over het ouderschap. Ze doen het omdat het erbij hoort, maar onderschatten de impact die het ouderschap op je leven heeft. Zo'n kind kan heel isolerend werken. Dan ben je 24 en staat je leven vijf jaar stil. Zelfs als je af en toe een oppas hebt om uit te gaan, kun je niet de drank of drugs gebruiken die je misschien gewend bent, want stel dat de oppas belt met de mededeling dat je kind van de trap is gevallen, dan moet je er wel zijn.

'In de Kamer bepleitte ik een moederschapsexamen'

Dilia van der Heem (69)

Opgevoed als net katholiek meisje was het een logische stap: trouwen en kinderen krijgen. De gedachte dat ik ook kinderloos kon blijven, kwam pas bij me op toen ik net getrouwd was. Dat was eind jaren zestig - kinderen krijgen betekende altijd: stoppen met werken.

Ik had net de sociale academie afgerond en dacht: waarom moet ik eigenlijk kinderen krijgen? Wil ik dat wel? Nee, bleek het antwoord, en mijn partner dacht er ook zo over. Mensen behandelden me of ik niet van deze wereld was. Kinderen waren de norm. Voor de buitenwereld moest ik vaak het ontbreken van een kinderwens verantwoorden. Dan zei ik: "Er zijn genoeg kinderen op de wereld; daar hoeven wij er niet nog meer bij te zetten."

De pil, die toen gloednieuw was, kregen mijn man en ik niet zomaar. Onze arts zei: "Voor u als katholieke vrouw is er de periodieke onthouding." Voor de pil had ik een briefje nodig van de pastoor. Toen ik me op mijn 29ste wilde laten steriliseren, heb ik stevig moeten praten. Ze vonden me te jong.

In de jaren zeventig kwam ik voor de PPR in de Tweede Kamer. Ik zette me in voor carrièrekansen voor vrouwen met kinderen en bepleitte de legalisering van abortus. Bij dat laatste ging het hard tegen hard. Zo kreeg ik uit protest ooit een grammofoonplaat thuisgestuurd met het geluid van krakende schedeltjes. Mij stoorde het dat vrouwen pas een abortus konden krijgen als ze aan allerlei zware eisen voldeden.

In het Kamerdebat betoogde ik dat je aan het moederschap vergelijkbaar hoge eisen zou kunnen stellen: "Het is opvallend dat ouders zich nooit hoeven te verantwoorden waarom zij een kind willen. Kinderen mag je zomaar krijgen, leven maken mag je zomaar. Een opleiding in liefde geven en opvoeden is niet vereist." Ik kreeg applaus van de tribune, maar enkele van mijn fractiegenoten waren ontsteld: dat kon je toch niet zeggen?

Ik sta nog steeds achter die woorden. Iedere vrouw zou zich moeten afvragen: heb ik wel de goede eigenschappen om een moederrol te vervullen? Ben ik iemand die een kind niet ziet als bezit? Vooral dat laatste. Soms denk ik: we zijn in al die jaren geen steek verder gekomen. Mensen vinden vrijwillige kinderloosheid nog steeds raar, en vrouwen met kinderen worden nog steeds belemmerd in hun carrière.