Hoe religie maar blijft voortbestaan

Theo de Boer & Ger Groot; Religie zonder God; een dialoog. Uitgeverij Sjibbolet, Amsterdam. 120 blz euro 17,95.

Over het onderwerp:
Toen deze krant twintig jaar geleden in zwaar weer raakte, waren er redacteuren die ervoor pleiten nieuws over het geloof overboord te zetten. Dat had de Volkskrant ooit gedaan, en kijk nou eens, de buren gloriëren. Bovendien, de ontkerkelijking bleek niet te stuiten, wat zou aantonen dat religie achterhaald was. Herman Philipse, universiteitshoogleraar in Utrecht, toonde de achterlijkheid van het geloof aan in zijn 'Atheïstisch manifest'. Evolutiebioloog Richard Dawkins deed dit in 'God als misvatting' nog dunnetjes over.

En toch. Volgens het laatste rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid rekent 26 procent van de Nederlanders zich tot de 'ongebonden spirituelen'. Vanwege die ongebondenheid is niet duidelijk wat deze nieuwe groep precies zoekt. Pieter Paul Verheggen, directeur van marktonderzoekbureau Motivaction, sprak begin 2013 van een trend: "We gaan op zoek naar het ongrijpbare en naar droomwerelden."

Hoe kan het dat religie in onze wereld blijft voortbestaan, ook al kunnen we er rationeel gezien geen kant meer mee op? Om deze vraag draait de doorwrochte, maar net zo goed sprankelende dialoog 'Religie zonder God'.

Over de schrijvers:
Ooit volgde Ger Groot filosofiecollege bij Theo de Boer. Inmiddels schrijft Groot sneller dan God kan lezen, en is hij daarbij ook nog bijzonder hoogleraar filosofie en literatuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Theo de Boer is emeritus hoogleraar filosofie aan de Vrije Universiteit.

Voor dit boek belangrijker dan hun leeftijd is het verschil in achtergrond: De Boer is van oorsprong protestant, Groot katholiek. De Boer is de man van het woord. Dat blijkt uit zijn historische analyse van het denken over godsdienst, waarin hij ingaat op God als constructie van de rede en de gedateerdheid van dat begrip.

Tegenover het woord stelt Ger Groot het gebaar, het ritueel zoals we dat tijdens de eredienst meemaken. Groot: "De rite is geen gedachte maar een gebaar of gebeurtenis. We kunnen de filosofische betekenis van het ritueel dus wel onder woorden brengen, maar nog maar nauwelijks verantwoorden dat deze geactualiseerd moet worden in een handeling. Deze draagt immers - als ervaring - niets bij aan de theorie maar is voor de levensvatbaarheid daarvan tegelijk onmisbaar."

Mooiste zin van De Boer:
"Wie dwaas genoeg is om goed te zijn, hoeft zich over het bestaan van een religieuze dimensie niet te bekommeren. Hij is bij wijze van spreken al gek genoeg. Maar wie filosoof is, probeert een antwoord te vinden op de vraag: wat is religie?"

Het proza van De Boer is behalve geleerd ook altijd doordesemd van ironie en zelfrelativering.

Mooiste zin van Groot:
"Anders dan de religie zo lang heeft gemeend, is zij niet in de eerste plaats een zaak van het hart maar van het lichaam..."

Ik citeer nu slechts een deel van de zin, omdat de tegenstelling hart- lichaam verrassend is. 'Het hart kent redenen die de rede niet kent', zegt een gelovige die zijn wat te rationele ongelovige vrienden niet weet te overtuigen. Maar het is volgens Groot dus niet het hart, maar het lichaam, dat door de gebaren religieus wordt. Religie draait niet om het denken, maar om het doen, het is geen zaak van beschouwing die het fysieke overstijgt 'maar van de ervaring die het fysieke in zijn onontkoombaarheid erkent'.

Reden om dit boek niet te lezen:
Groot citeert de socioloog Dick Pels, die aan het einde van zijn boek 'Opium voor het volk' uitroept: 'Ik heb genoeg van die hele santekraam!' Met alle schandalen van afgelopen jaren in het achterhoofd een begrijpelijke uitroep, die lezing van een boek als dit niet waarschijnlijk maakt.

Reden om dit boek wel te lezen:
Dat we op de vraag wat religie is geen goed antwoord kunnen geven, noemde Paulus al een schandaal. Het is ook schandalig, zegt Groot, dat er voor het denken inderdaad iets zou zijn wat per se niet te begrijpen is. 'Die onbegrijpelijkheid belichaamt de godsdienst al eeuwen, zonder dat hij daar noemenswaardig onder lijdt. (...) En inderdaad: zelfs hoe de religie nog altijd kan voortbestaan, is een raadsel geworden waarover we maar niet uitgepraat raken.'

Trouw tipt
1. Religie zonder God Theo de Boer en Ger Groot

2. Neurofilosofie van de geest(cd) Herman Philipse

3. Arthur Schopenhauer Heleen Pott en Maarten van Nierop

4. Wenken voor het goede leven (cd-box) Maarten van Buuren en Joep Dohmen

5. Het ongeleefde leven Adam Phillips

undefined