Hoe moet het verder op de arbeidsmarkt?

Vergeet het sociaal akkoord. De afspraken die daarin zijn gemaakt over onder meer ontslagrecht, de WW en flexwerk zijn al bijna achterhaald voordat ze in werking treden. De politiek is bezig met nieuwe regels; de arbeidsmarkt gaat verder veranderen, ook de sociale zekerheid en de regels voor zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers).

In het debat komen de klassieke verschillen tussen links en rechts terug. Bescherming van werknemers en hun collectieve rechten aan de ene kant. Daar tegenover: vrijheid om te ondernemen en de behoefte aan flexibiliteit. Ook de vakbeweging en de werkgevers weten wat er op het spel staat.

Het kabinet laat onderzoeken uitvoeren naar twee onderwerpen. In hoeverre is twee jaar doorbetalen van zieke werknemers een belemmering voor werkgevers om mensen aan te nemen? En wat is de toekomst van zzp'ers? De rapporten verschijnen in december en in het voorjaar. Verder praat het kabinet met fracties in de Kamer over aanpassing van het belastingstelsel, onder meer met het doel om het aannemen van personeel goedkoper te maken. Deze rapporten en de belastingwijziging zetten de komende tijd de toon voor het debat over de arbeidsmarkt.

Werkgevers en vakbonden losten al een schot voor de boeg. Bij zijn aantreden liet de nieuwe VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer weten dat er wat hem betreft gesneden kan worden in de collectieve verzekeringen voor werkloosheid en pensioen. Het verschil tussen wat een bedrijf bruto kwijt is aan loon en wat een werknemer daarvan op zijn bankrekening ziet, is te groot, vindt VNO-NCW.

Voorzitter Hans de Boer denkt dat daar wat aan te doen is door de belastingen te verlagen en de collectieve verzekeringen te verminderen, zo liet hij afgelopen zomer bij zijn aantreden weten. Brutolonen zouden volledig uitbetaald moeten worden aan de werknemers, die dan zelf de premies afdragen.

"We willen minder collectieve regelingen, zodat mensen eigen keuzes kunnen maken", zei De Boer. Dan ziet een werknemer tenminste wat een arbeidsplaats kost. Voor zzp'ers zou er een basisverzekering moeten komen voor het pensioen en tegen het risico van ziekte en arbeidsongeschiktheid. FNV-voorzitter Ton Heerts stelde eerder: "Een aantal mensen in dit land wil een minimale regeling en dat vind ik desastreus."

Die basisverzekering voor zzp'ers stelde een andere werkgeversclub, de AWVN, een paar weken geleden ook voor. Die zou betaald moeten worden door de verzekering voor andere werkenden te verminderen. Het doel: zoveel mogelijk flexibiliteit.

Minister Lodewijk Asscher van sociale zaken signaleerde afgelopen week bij de behandeling van zijn begroting in de Kamer dat er een kloof is tussen werknemers met een vast en tijdelijk contract. "Het gaat er niet om of je voor of tegen flex bent, maar of je voor of tegen fatsoenlijke flex bent, om de vraag op welke wijze flex-werkers zekerheid, scholing en perspectief kan worden geboden."

De verschillen tussen links en rechts worden zichtbaar. Moeten de rechten van flexwerkers worden verbeterd of moeten de vaste werknemers inleveren om de kloof te overbruggen? De VVD heeft niet zoveel problemen met het verschil tussen flexwerkers en vast personeel en betoogt dat het bedrijfsleven beide categorieën nodig heeft. De PvdA stelt dat het niet goed is 'om mensen die nog wel enige zekerheid hebben, die zekerheid af te pakken onder het motto: even slecht is ook gelijk'.

undefined

1. Ziekte

Een van de eerste kwesties waarover Den Haag een knoop moet doorhakken, is het doorbetalen van zieke werknemers. Nu moet een werkgever iemand die ziek is twee jaar salaris blijven betalen. Deze regel is ingevoerd om bedrijven te stimuleren ziekteverzuim te voorkomen, maar het lijkt ook een drempel om werknemers in dienst te nemen. Het kabinet voert een onderzoek uit naar het effect van het doorbetalen van werknemers bij ziekte. Als dat klaar is, rond de jaarwisseling, gaat het spel op de wagen.

Vrijwel iedereen in Den Haag is het erover eens dat het risico dat werkgevers lopen bij het doorbetalen bij ziekte groot is. Deze week namen sommige partijen al een voorschot. De VVD liet weten het doorbetalen te willen beperken tot één jaar. Eerder stelde het CDA dat ook al voor.

Ook voor de SP is de zaak helder: beperk het doorbetalen bij ziekte tot zes weken. Dan lopen werkgevers minder risico en nemen ze weer mensen in vaste dienst in plaats van zzp'ers en uitzendkrachten aan te trekken. Na zes weken neemt, in het voorstel van de SP, een collectieve verzekering het risico weer over. Kamerlid Paul Ulenbelt: "Voer de ziektewet weer in."

Dat er iets moet veranderen, is duidelijk, zegt D66-Kamerlid Steven van Weyenberg, maar hij wil eerst het onderzoek van het kabinet zien voordat hij een standpunt inneemt. "Waar zijn werkgevers precies beducht voor? In het verleden schoven werkgevers zieke werknemers te makkelijk naar de collectieve ziektewet. Daar moeten we niet naar terug. Maar als ze niemand meer aannemen, schieten we het doel voorbij."

undefined

2. Flexbanen

Het aantal flexbanen stijgt. Van alle werknemers heeft tussen 70 en 80 procent een vaste baan. De rest heeft een tijdelijk contract of werkt als zelfstandige zonder personeel (zzp). Er is een tweedeling op de arbeidsmarkt: zzp'ers en mensen met een tijdelijk contract kunnen geen beroep doen op sociale zekerheid en bouwen geen pensioen op.

Vorig jaar werd de Wet flex en zekerheid aangenomen. Die moet ertoe leiden dat het aantal flexbanen vermindert. Een werkgever mag een werknemer nu nog maximaal drie contracten in drie jaar aanbieden. Dat wordt drie contracten in twee jaar. Na drie contracten in drie jaar is het nu nog drie maanden wachten op een vierde contract. Dat wordt zes maanden wachten.

Regeringspartij VVD zei deze week dat de wet wel eens averechts kan werken. "Wij zijn bezorgd", sprak Kamerlid Anne Mulder. Leiden de nieuwe regels er echt toe dat bedrijven werknemers eerder in vaste dienst nemen of moet er meer gebeuren? De VVD denkt dat de behoefte aan flexibele contracten toeneemt en verwacht dat het aantal zzp'ers groeit naar meer dan een miljoen.

Bij de discussie over vast personeel en flexibele arbeid wordt een klassiek onderscheid tussen links en rechts zichtbaar. De PvdA stelde voor dat alle zzp'ers verplicht een relatief goedkope verzekering afsluiten voor arbeidsongeschiktheid. Dit geeft zzp'ers meer zekerheid en verhoogt hun kosten zodat het concurrentievoordeel met personeel in vaste dienst afneemt.

De SP gaat nog een stap verder. Die wil dat zzp'ers die worden ingehuurd door bedrijven die ook vast personeel in dienst hebben, premies afdragen zodat het verschil met werknemers in vaste dienst volledig wegvalt. SP-Kamerlid Paul Ulenbelt meent dat "flexwerkers worden misbruikt om het mes te zetten in de zekerheden van werknemers". Verder stelt hij: "Je hebt twee soorten zzp'ers. Er is een groep echte ondernemers, die met hun vaardigheden en kunde een goede omzet draaien. Daarnaast heb je proletarische zzp'ers, de dagloners zoals wij die in de vorige eeuw hadden. Zij moeten zich iedere dag zorgen maken of ze overmorgen nog wel werk hebben en zij doen vaak het werk dat anderen in loondienst doen: stukadoor, metselaar, pakketbezorger. De werkgevers zijn op zoek naar de goedkoopste arbeid. Als deze zzp'ers ziek worden, hebben ze geen inkomen, ze hebben geen aanvullend pensioen en eindigen zo arm als een kerkrat."

Aan de andere kant staat de VVD. Die heeft geen behoefte aan collectieve regelingen en veracht het 'afschilderen van de zzp'er als zielig'. "Het zijn de helden van de economie." De VVD vindt het wel best dat bedrijven kunnen profiteren van zzp'ers en oproepkrachten. De partij wil verbieden dat in de cao afspraken worden gemaakt over het maximale percentage uitzendkrachten en zzp'ers. "We hebben flexibiliteit nodig."

Het kabinet wilde aanvankelijk de groei van het aantal zzp'ers indammen door de belastingvoordelen te verminderen. Dat plan is onder druk van D66 van tafel gehaald, maar kan terugkomen bij de herziening van het belastingstelsel.

D66-Kamerlid Steven van Weyenberg meent dat veel zzp'ers gehecht zijn aan de vrijheid zoals bij het combineren van werk en privé. Dat zij vaak geen pensioen hebben en niet zijn verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid vindt hij zorgelijk. "Wat niet werkt, is dat iedereen terugkomt in een vaste baan met een collectieve regeling. Aan de andere kant zijn er werkgevers die zeggen: minder zekerheden, lekker goedkoop. Daar ben ik ook niet van. En ondernemende mensen die voor zichzelf beginnen, leveren een belangrijke bijdrage aan de economie."

De politiek worstelt met het bieden van zekerheden aan mensen in vaste dienst en zzp'ers in een arbeidsmarkt waarin mensen sneller van baan en contract wisselen. Het moet voor iedereen mogelijk zijn een huis te kopen en een betaalbare verzekering tegen arbeidsongeschiktheid te nemen. "We weten dat er meer mensen komen zonder contract voor onbepaalde tijd", zeg Van Weyenberg. "Tegen die stroom in roeien heeft geen zin."

undefined

3. Scholing

Al jaren praat de politiek over 'een leven lang leren'. Maar in de praktijk gebeurt er weinig. Scholing is extra nodig omdat banen op middelbaar niveau, bijvoorbeeld bij banken, schaarser worden en de technologiesector arbeidskrachten tekort komt.

Het kabinet wil scholing stimuleren: het geld dat een werknemer krijgt bij ontslag heet komend jaar 'transitievergoeding'; daarvan kan eventueel omscholing worden betaald. Een deel van de politiek ziet betere scholing als de juiste manier om werknemers weerbaar te maken. Meer kennis vergaren, biedt meer kansen op een baan. "Ik ben op zoek naar nieuwe zekerheden op alle niveaus van de arbeidsmarkt, zodat mensen door om- of bijscholing hun baan kunnen behouden of makkelijker van baan kunnen wisselen", zegt D66'er Steven van Weyenberg.

Veel branches hebben potjes met geld voor scholing. In een aantal sectoren mogen die financiën niet worden gebruikt door werknemers die van de ene sector naar de andere verhuizen. Terwijl omscholen, een compleet ander vak leren, steeds vaker aan de orde is. Verder discussieert de politiek over persoonlijke opleidingspotjes; iedere werknemer zou een eigen budget moeten hebben waaruit hij de bijscholing kan betalen.

undefined