DemocratieWethouders
Hoe komt het dat de ene na de andere wethouder struikelt?
Een record aantal wethouders is het afgelopen jaar ten val gekomen. Zie ook maar eens overeind te blijven, met steeds meer verantwoordelijkheden en werkdruk, en dat in deeltijd.
Helemaal verrast is Jeroen van Gool niet over het grote aantal wethouders dat afgelopen jaar voortijdig het college verliet. Maar liefst 126 wethouders kwamen ten val. Daarmee is 2019 het op een na slechtste jaar voor wethouders sinds de invoering van het dualisme in 2002, waarbij de positie van de gemeenteraad en het college werden gescheiden: het college bestuurt, de raad controleert. Alleen 2004 was nóg een slechter jaar. De toename zou vooral te wijten zijn aan de versplintering van het politieke landschap.
Maar de directeur van de Wethoudersvereniging heeft nóg een paar observaties die niet in de opsomming van het blad Binnenlands Bestuur staan. “Doorgaans is er na twee jaar besturen een piek te zien in het aantal terugtredende wethouders. Maar kijk je naar de actuele cijfers, dan begint deze periode eerder en loopt hij ook langer door. Er waait duidelijk een andere wind, waarin het ambt van wethouder structureel onder druk staat.”
Zwaardere taken
Volgens Van Gool heeft het versplinterde politieke landschap (met steeds meer partijen die wel allemaal kleiner worden) inderdaad geleid tot colleges die een wat dunner fundament kennen. “Maar daarnaast is de druk op het ambt zelf toegenomen, met zwaardere taken en verantwoordelijkheden.” Hij wijst daarbij vooral op de decentralisatie waardoor de Jeugdzorg en Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) op het bordje van de wethouder kwamen te liggen. “Die overheveling ging gepaard met een forse bezuiniging. Omdat gemeenten toch zorg willen blijven leveren, wordt het gat in de zorgbegroting gedicht met het geld dat eigenlijk voor andere doelen was bestemd. Dat levert spanningen op in de coalities.”
Tot slot loop je het risico dat de kwaliteit van de wethouders te wensen over gaat laten, al wil Van Gool dat niet met zoveel woorden zeggen. Maar volgens hem dreigt voor de hele goede kandidaten de drempel tot het ambt te hoog te worden, omdat de arbeidsomstandigheden afnemen. “De rechtspositie is versoberd, wethouders maken lange dagen en ze zijn kwetsbaarder omdat het wachtgeld ter discussie staat. Waarom zouden ze dan hun kop boven het maaiveld uitsteken?”
Het wethouderschap is volgens hem niet langer het ‘eervolle ambt’ dat het ooit is geweest. Dat wordt nog eens versterkt doordat steeds meer wethouders in deeltijd moeten werken. “Veel colleges bestaan uit een groot aantal kleinere partijen, die niet allemaal een wethouderschap kunnen claimen. Steeds meer wethouders hebben daarom een deeltijdaanstelling, terwijl ze in de praktijk wel geacht worden fulltime te werken.”
Als oplossing ziet Van Gool het afschaffen van de deeltijdsfactor (net als bij burgemeesters en raadsleden het geval is) en pleit hij voor ingebouwde reflectiemomenten voor colleges. Ze hebben te weinig tijd in het team te investeren, waardoor de besturen rammelend uit elkaar vallen. “Ga eens met elkaar de hei op, kijk elkaar in de ogen, stem op elkaar af, hou elkaar vast.” Een soort APK dus, waarin de manco’s zichtbaar worden. Maar beter een tussentijdse reparatie, dan pech onderweg.
Wat staat er in het onderzoek?
De belangrijkste oorzaak van het hoge aantal gevallen wethouders in 2019 is een ongekend hoog aantal geklapte coalities: 26. De belangrijkste verklaring voor dat hoge aantal lijkt volgens de onderzoekers de onwil en het onvermogen om tot gezamenlijke afspraken te komen. Tekenend is dat in grote en kleine gemeenten als Assen, Den Haag, Westerveld en Zaanstad het vormen van een nieuwe coalitie maanden kost, en dat er soms zelfs aan het einde van het jaar nog geen resultaat is (Almere, Buren, Oldambt, Sittard-Geleen) of dat de coalitie van de ene naar de andere valpartij struikelt (Bergen). Oplopende financiële tekorten en stijgende zorgkosten en als gevolg daarvan de noodzaak tot bezuinigingen zijn vaak voorkomende oorzaken voor coalitiebreuken, bijvoorbeeld in Arnhem, Assen, Bunschoten en Oldambt.
Twintig wethouders kwamen ten val door eigen fouten, zoals een falende bestuursstijl of als gevolg van integriteitskwesties. Behalve de val van Richard de Mos en Rachid Guernaoui in Den Haag – vanwege vermoedens van vriendjespolitiek – trokken de valpartijen van de Rotterdamse wethouder Adriaan Visser (lekken van een geheime presentatie over een vastgoedproject) en de Diemense wethouder Jorrit Nuijens (verzet tegen een arrestatie onder verdenking van drugsbezit) landelijke aandacht.
Lees ook:
Hoe de crisis in de Haagse gemeentepolitiek steeds verder uit de hand liep
Vermoedens van belangenverstrengeling en niemand die ingreep, een burgemeester die afzijdig bleef in een veelbesproken nieuwjaarsnacht. Lekken uit de gemeenteraad in het diepst van de ellende: de Haagse gemeentepolitiek verkeerde afgelopen jaar in zwaar weer. Hoe kon het zover komen?
Rijswijkse VVD is boos over klimaatmaatregelen en stapt uit het college
De VVD en GroenLinks botsten in Rijswijk over verduurzaming in de gemeente. Volgens de VVD ging het te snel, daarom stapte de partij uit de coalitie.
