Hoe een Britse Lord de geesten rijpt voor een tweede brexit-referendum

Bijna iedere doordeweekse avond stopt Andrew Adonis, Lord in het Britse Hogerhuis, vijftien boeken met een zachte kaft in één tas en tien boeken met een harde kaft in een andere. Dan trekt hij zijn jas aan, checkt zijn route op zijn telefoon, en gaat op weg.

‘Hij heeft de doelgerichtheid van een hond die weet dat er een bot moet zijn’, wordt over Lord Adonis gezegd. Wat ze zeggen kan hem weinig schelen, als ze maar luisteren.

Vorige week donderdag kon hij alleen twee plastic tassen vinden, dus stopte hij de boeken daarin. Vijftien zacht, tien hard. ‘Saving Britain’ heten ze. Die met een zachte kaft verkopen beter, want goedkoper. Dat zal ook zo zijn in Lambeth, al is dat in Londen.

Op grote delen van Lambeth heeft de gentrification namelijk nog geen vat gekregen. Het ligt praktisch tegenover het parlement aan de overkant van de Thames, maar het drukke en succesvolle brommen en zoemen van centrum-Londen lijkt er ver weg.

Op de stoepen daar lopen geen gehaaste bankiers of advocaten met glimmende schoenen en wapperende lamswollen jaspanden, maar mannen en vrouwen met obesitas, slecht passende kleren of een Zambiaans accent. Niet alle groentewinkels van vroeger veranderden er in boetiekjes en koffietentjes. Er zijn daar nog buurthuizen – armzalige gebouwtjes vaak waar ergens in de jaren zeventig voor het laatst nieuw linoleum werd gelegd, maar waar opgewekte vrijwilligers toch voor een warme sfeer weten te zorgen.

Andrew Adonis bezocht het afgelopen jaar vier van deze zaaltjes per week. Niet alleen in Londen, maar overal in het Verenigd Koninkrijk. Hij heeft een missie: hij wil dat het Britse volk nóg een keer mag stemmen over brexit.

Afgelopen week kwam Adonis, gestoken in een beige regenjas, een bruin pak en een mintgroen overhemd en in beide handen een plastic tas, terecht in Kennington Park Community Centre, precies zo’n buurthuis als al die andere waar hij het afgelopen jaar was. Doorgaans worden er in de twee zalen yogalessen gegeven en zijn er lezingen over gezondheid en voeding, soms is er een politieke bijeenkomst. Dat is nu. De buurtorganisatie ‘Lambeth for Europe’ – bestaand voornamelijk Labourleden uit de buurt – heeft Adonis uitgenodigd. Een kwartier voor zijn komst zijn alle 150 stoelen al bezet, laatkomers moeten staan.

De bezoekers zijn mensen die hopen dat het uiteindelijk allemaal niet doorgaat, de brexit. In 2016 stemde 78 procent van de inwoners van Lambeth voor ‘remain’.

De aanwezigen willen dolgraag een nieuw referendum. Allemaal steken ze hun vinger op als Adonis vraagt wie er op 23 maart heeft gedemonstreerd voor wat tegenwoordig een beetje eufemistisch de ‘bevestigende stemming’ heet – een nieuw woord voor een referendum.

Activistisch

Andrew Adonis is één van hun leiders. “Ik zie het als mijn onmiddellijke taak om voor een referendum te vechten. Dat is namelijk de enige manier om op een democratische manier de brexit te stoppen en te beginnen aan een betere toekomst”, zegt hij.

Hij is een Lord – een volksvertegenwoordiger uit het Britse Hogerhuis, het House of Lords. Geen typische, want meestal zijn dat mensen die nog een flink stuk ouder zijn dan zijn 56 jaar. Ze zijn over het algemeen ook iets minder activistisch dan hij.

Want Adonis ging al eerder een keer een jaar lang al die met tl-licht verlichte zaaltjes af om te praten met mensen op felgekleurde plastic stoelen. Hij deed dat ook in 2016, toen meer dan de helft van de bevolking ervoor had gestemd om de EU te verlaten. Adonis wilde weten waarom – dat de EU de mensen echt zo dwarszit gaat er bij hem niet in. Achteraf schreef hij zijn boek, waarin staat opgetekend wat de mensen hem vertelden – over hoe ze het idee hadden te zijn vergeten en aan hun lot overgelaten.

“Nu ben ik nogmaals het land op en neer aan het reizen, dit keer om steun te vinden voor een tweede referendum en om een pro-Europese beweging op te bouwen”, zegt hij.

Voor hij hieraan begon had Adonis een respectabele positie als voorzitter van de nationale Infrastructuur Commissie. Daarvan nam hij in december 2017 ontslag ‘om brexit te bestrijden’. Daarvoor, toen Labour nog aan de macht was, was hij minister van onderwijs en van transport. Een ruim jaar geleden, in februari 2018, was het idee van een tweede referendum nog nieuw. Toen Adonis destijds aankondigde dat hij daaraan al zijn tijd ging besteden, kwamen de journalisten in drommen op hem af. Het was niet bepaald een kleine kluif waaraan hij zich waagde: in de politiek zag bijna niemand een tweede referendum zitten, ook zijn eigen Labour-partij niet.

“Het is nog lang niet te laat om de brexit te stoppen”, zei Adonis destijds tegen een groep buitenlandse media, waaronder Trouw. “Een tweede referendum is een serieuze mogelijkheid. De campagne om dat voor elkaar te krijgen is pas net begonnen.”

Toen vertelde hij dat hij van plan was de maanden die volgden door het land te trekken om zoveel mogelijk Britten achter zich te krijgen. Als cruciaal zag hij het moment dat zijn eigen partij, Labour, steun uitsprak voor een nieuwe volksstemming over het onderhandelingsresultaat van May.

Steun

Dat moment is inmiddels bereikt. In de onderhandelingen tussen Labour en de Conservatieve partij, die ook nu tijdens het paasreces doorgaan, werpt Labour-onderhandelaar John McDonnel de optie van een tweede referendum in ieder gesprek met zijn Conservatieve gesprekspartner Michael Gove opnieuw op, zo zei hij een week geleden tegen een journalist van The Guardian.

Uit peilingen van het Britse marktonderzoekbureau YouGov blijkt dat de steun voor een tweede referendum steeds groter wordt. Twee jaar geleden, in april 2017, vond nog maar 31 procent van de Britten dat een goed idee. Nu is de steun ervoor gegroeid tot 40 procent.

Het ging geleidelijk en gestaag, maar onmiskenbaar. Eerst was het alleen Adonis en een paar andere nogal buitenissige types. Later, in de zomer van 2018, verscheen er een commentaar in The Independent dat pleitte voor een tweede referendum. “De Britten verdienen definitieve zeggenschap over de brexit-deal”, stond daar. Twee weken later waren er allerlei bekende Britten die zich achter het idee schaarden.

De groeiende aanhang werd ook zichtbaar: het eerste groepje demonstranten dat in juni 2018 in Londen voor een tweede referendum de straat op ging, was 100.000 man groot. Het tweede besloeg een half miljoen mensen en zes maanden daarna, op 23 maart 2019, liep er bijna een miljoen mensen met spandoeken door de straten van Londen.

Kansen gekeerd

Een volgende demonstratie staat op de planning, beloven de organisatoren van de bijeenkomst in Lambeth. Wanneer die zal zijn, willen ze nog niet bekend maken. Ze hopen dat de opkomst dan genoeg is om de regering te laten inzien dat het volk écht nog een keer wil zeggen wat het ervan vindt. Dat het volk er drie jaar na het eerste referendum inmiddels anders over denkt. Want de peilingen van YouGov tonen ook wat de uitkomst van een EU-referendum in het Verenigd Koninkrijk op dit moment zouden zijn: 53 procent wil in de EU blijven, terwijl 47 eruit wil.

De kansen zijn gekeerd. Dat is mede te danken aan de inzet van Andrew Adonis, die avond aan avond aan mensen vertelt dat zelfs de hardline-brexiteer Jacob Rees-Mogg ooit voor een tweede referendum was. “Weet u nog? Helemaal in het begin zei Rees-Mogg dat het een tweetrapsstemming moest zijn. Dat de mensen eerst voor of tegen uittreding moesten stemmen, en later nog eens over het onderhandelingsresultaat.”

Het is een stelling die Rees-Mogg zelf in ieder geval bestrijdt. Adonis ontkent dat niet. Omdat hij vaak gevraagd wordt om met Rees-Mog te debatteren, weet hij precies wat diens opinie is. Rees-Mogg denkt dat de Britten beter af zijn zonder akkoord.

Adonis, in Lambeth: “Dan zeg ik tegen hem: ook dan heb je een probleem met Noord-Ierland. Wat doe je dan op de grens? Dan is er òf smokkel, òf oorlog, òf allebei.”

De toekomst zal hem gelijk geven, denkt Adonis. Er komt een nieuw referendum, want al het andere zal onmogelijk blijken. “De deal van May zal het nooit halen. Dan zal alleen een referendum overblijven.”

“Het is een kwestie van tijd voor we daar komen”, zegt hij. “We gaan dit referendum krijgen. Tenzij we opgeven natuurlijk. Dat moeten we dus niet doen.”

Kijk, zegt Adonis, het is waar, er zijn nu gesprekken tussen Labour en de Conservatives. “Maar de EU heeft al gezegd dat ze aan het onderhandelingsakkoord met May niets gaan veranderen. Er kan geen nieuwe deal komen. Labour kan alleen nog iets veranderen aan de bijlage, de politieke verklaring.”

Adonis: “Maar wie garandeert dat die veranderingen er nog steeds zullen zijn als May wordt vervangen door een andere leider? Dan is alles wat is afgesproken niets waard. Alleen al daarom kan het niets worden in de gesprekken tussen May en Corbyn.”

“We moeten niet opgeven. Het is waar, de tijd om een nieuw referendum te organiseren is krap. Dat zal moeilijk lukken voor 31 oktober. Maar als er eenmaal een besluit is om nog een referendum te houden, dan stelt Brussel de deadline heus nog wel een keer uit.”

Hij verkoopt twee boeken met een zachte kaft, zeven pond per stuk. De opbrengst gaat naar de campagne.

IN THEORIE KAN EEN TWEEDE REFERENDUM VOOR 31 OKTOBER

De volgende datum waarop het verenigd koninkrijk de EU gaat verlaten is 31 oktober. Als de Britse regering besluit dat er een tweede referendum wordt gehouden, dan zou half mei het uiterste moment zijn om dat wettelijk te regelen. De kans dat dat gebeurt is niet groot, omdat het parlement zich op dat moment waarschijnlijk met andere dingen bezig houdt: op 2 mei zijn er gemeenteraadsverkiezingen geweest en op 23 mei zullen de verkiezingen voor het Europees Parlement volgen. May wil die nog proberen te voorkomen, dus in de weken daarvoor zal het vooral weer vaak over haar deal gaan.

Mocht er later worden besloten voor een referendum, dan moet de brexit-deadline opnieuw opschuiven.

Lees ook:

Labour-Lord: ‘Het is nog lang niet te laat om de Brexit te stoppen’

Een tweede Brexit-referendum is het doel van Lord Adonis. Hij moet eerst zijn eigen Labourpartij mee krijgen.

Labour draait: Corbyn dreigt met tweede referendum

Labour draait: De Britse Labour-leider Jeremy Corbyn zinspeelt op een tweede brexit-referendum.

Lees in dit dossier het laatste nieuws over de brexit, scenario’s en de mogelijke gevolgen voor Nederland