Hoe de ­gesloten afdeling van inGeest worstelt met structureel geweld tegen personeel

Een psychotische patiënt grijpt al dagen naar de kelen van hulpverleners op de gesloten afdeling van inGeest, een grote instelling in Amsterdam. Het lijkt niets meer dan een vreemde gewoonte die voortkomt uit zijn ziektebeeld. Als je hem wegduwt, loopt hij gewoon verder. De hulpverleners proberen er niet al te veel aandacht aan te besteden. Er lopen wel meer patiënten rond met rare trekjes, daar is de afdeling voor.

Geen separeer

Vroeger was deze groep in de isoleercel beland, maar dat is de manier van werken niet meer. InGeest heeft een paar maanden geleden – we schrijven eind 2016 – het Dolhuysmanifest ondertekend. Daarin zegt de instelling dat zij de separeer wil uitbannen. Patiënten die daar vroeger in zouden belanden, worden nu een op een begeleid met een nieuwe methodiek.

De patiënt die naar kelen grijpt, wordt ook op die manier begeleid. Dat gaat goed, ook al is hij van de gewoonte nog niet af. Door de behandeling knapt hij op en wordt hij sterker. De chaos in zijn hoofd lijkt enigszins opgeklaard als hij op een middag samen met een ­begeleider en een andere patiënt in de relaxkamer op de afdeling zit.

Het relaxen aldaar duurt niet lang. De psychotische patiënt valt de andere patiënt in de kamer aan. De medewerker drukt op zijn pieper om versterking in te roepen. Hij probeert vervolgens tussenbeide te komen, maar komt op de grond terecht en breekt daarbij zijn elleboog. Gelukkig schieten zijn collega’s hem te hulp.

Net op tijd

Ook na deze escalatie wordt de ­patiënt die naar kelen grijpt niet in de separeer gezet. Als een hulpverlener hem de volgende dag op zijn kamer ­bezoekt, ziet hij zijn kans schoon. Hij sluit zijn handen om de nek van de verpleegkundige. Hij laat nu niet meer los. Pas na een tijdje ziet het afdelingshoofd het op de camera en snelt toe. Hij is nog op tijd.

Deze gebeurtenis – die als zodanig bevestigd wordt door inGeest en is ­gereconstrueerd op basis van de ­verhalen van drie verschillende oud-medewerkers – maakt diepe indruk op de personeelsleden op de gesloten ­afdeling. Voor een aantal van hen is het een keerpunt: geweld op de afdeling was altijd ‘normaal’, maar niet langer als het deze proporties aanneemt.

Dat gevoel wordt versterkt als in ­diezelfde periode nog een ander personeelslid slachtoffer wordt van een ­poging tot verwurging. Ook deze keer loopt het bijna fataal af. De uitzendkracht die de hulpverlener moet helpen, blijkt smetvrees te hebben. Dat heeft hij niet eerder met het team ­gedeeld. Als gevolg hiervan bevriest hij, bevestigt inGeest het incident. Er volgt een heftige worsteling. De medewerker weet uiteindelijk zichzelf te redden. De twee pogingen tot verwurging hebben grote impact. In de eerste plaats op de slachtoffers, maar ook op de hele ­afdeling.

Klokkenluider

Deze serie verhalen gaat over hoe de ­gesloten afdeling van inGeest worstelt met geweld van patiënten tegen personeel. Over de manager die zegt dat er na een moeilijke periode nog nooit zo weinig incidenten zijn geweest en medewerkers, daartegenover, die juist het idee hebben dat het geweld toeneemt. Zij noemen het een bijeffect van veranderingen in de zorg, waar niemand over durft te praten. Tot nu.

Het verhaal begint met een brief van een klokkenluider aan Trouw, waarin hij beschrijft dat hij regelmatig met geweld te maken krijgt. De hulpverlener, op dat moment al enkele jaren werkzaam op de gesloten afdeling van ­inGeest, die door de instelling zelf de ‘high intensive care’ wordt genoemd, is de blauwe plekken zat.

Zijn pogingen om het ‘geweldsprobleem’ intern aan te kaarten, zijn ­gestrand. Hij is bang, schrijft hij, dat er ‘doden vallen als het zo doorgaat’. Hij (we schrijven hij, maar dat betekent niet dat het ook een ‘hij’ betreft) is er niet op uit om de instelling aan de schandpaal te nagelen, maar wel om een grote zorg onder medewerkers in de acute psychiatrie te uiten. Zijn ­vermoeden is dat zich elders dezelfde problemen voordoen.

Wapens

Koffiekopjes, vorken, messen, sleutels: overal buiten de muren van De Nieuwe Valerius, zoals het psychiatrische ziekenhuis van inGeest in Amsterdam heet, zijn het normale gebruiksvoorwerpen. Binnen de muren kunnen het zomaar potentiële wapens zijn waar patiënten elkaar of het personeel mee kunnen belagen.

Dit soort gevallen kan de klokkenluider in de diverse gesprekken die Trouw met hem heeft, zo oplepelen – hij heeft genoeg meegemaakt. Zijn verhaal ondersteunt hij met papierwerk: ­e-mails, notulen van vergaderingen, ­incidentmeldingen tot en met juni van dit jaar. Daaruit ontstaat het beeld dat de afdeling onvoldoende is toegerust om goed om te gaan met geweld.

Dat zorgt voor een gevoel van onveiligheid, aldus de klokkenluider. Enig geweld hoort bij het werk, is de heersende opvatting. Maar tot op welke hoogte is dat dragelijk, vraagt hij zich af. Het gesprek daarover openen, is taboe, merkt hij. “Niet voor niets was het de afgelopen jaren een in- en uitloop van medewerkers. Niemand houdt het werk vol.”

Ongewenst gedrag

Hoe vaak komt het geweld eigenlijk voor? Uit een intern medewerkeronderzoek dat Trouw inzag van eind 2017 blijkt dat 80 procent van de medewerkers in de acute psychiatrie bij inGeest (dus ook op de andere locaties in de omgeving van Amsterdam) soms tot regelmatig te maken heeft met ongewenst gedrag door patiënten, zoals verbaal of fysiek geweld, ongewenste intimiteiten of pestgedrag.

Op andere afdelingen is dat 40 procent. De helft van het personeel in de acute psychiatrie dat de vragenlijst ­invulde, heeft ook daadwerkelijk te ­maken gehad met fysiek geweld, tegenover 20 procent op andere afdelingen. Het landelijk gemiddelde, blijkt uit ­diverse onderzoeken, ligt op 30 à 40 procent.

Niet melden

Omdat informatie uit eerdere medewerkersonderzoeken ontbreekt, is het onduidelijk of er een toename aan geweld is bij inGeest. Uit de cijfers die de organisatie zelf geeft, blijkt dat het aantal op de gesloten afdeling daalt: waar er in 2016 zo’n 91 incidenten werden geregistreerd, waren dat er vorig jaar 54.

In het eerste kwartaal van dit jaar zijn er 17 incidenten gerapporteerd door werknemers. Volgens de klokkenluider kloppen deze ‘mooie cijfers’ niet, omdat weinig personeelsleden de moeite nemen om incidenten te melden: ze denken dat het geen zin heeft. Ook de ondernemingsraad van inGeest herkent deze reflex, zegt lid Jouke Dugour.

Wat de precieze cijfers ook zijn, voor de klokkenluider staat vast dat het geweld hem heeft veranderd. “Ik ben in de afgelopen jaren negatiever en wantrouwender geworden. Het is ingewikkeld: je hebt een goed gesprek met iemand en dan krijg je diezelfde dag een klap in je gezicht. Wat is dat verhaal dan waard? Veel van mijn collega’s zeggen: het zijn patiënten, ze kunnen er niets aan doen. Maar dat is echt niet altijd zo. Dat kan mij heel kwaad maken: want sommigen doen het echt bewust.”

De hulpverleners op de gesloten afdeling krijgen ook met verbaal geweld te maken. “Ik krijg heel vaak doodsbedreigingen”, zegt de klokkenluider. “Een patiënt was daar een keer heel specifiek in. Dat vond ik erg vervelend. Ik ging met weerzin naar mijn werk, omdat ik wist: dit ga ik de hele dag aanhoren.”

Zichtbaar patroon

Ook een oud-collega van hem beschrijft hoe hij de spanning ervoer dat er op ­ieder moment wat kon gebeuren. Hij moest zichzelf stoerder voordoen dan hij was en merkte dat het geweld ervoor zorgde dat hij zijn werk minder goed kon doen. “De aandacht ging altijd uit naar de cliënten die agressief waren. Daardoor was er te weinig oog voor cliënten waar je een goed gevoel aan overhoudt: als je iemand uit z’n eerste psychose helpt, is dat heel mooi. Maar er hoeven er maar drie vervelend te zijn, en je hebt geen aandacht meer voor de overige zeventien.”

In de incidentmeldingen en mails over escalaties die Trouw inzag, is een patroon zichtbaar. Als bij een ‘ingrijpsituatie’ personeel van andere afdelingen moet toesnellen omdat hun pieper afgaat, loopt dat niet al te soepel. Of er is onvoldoende gekwalificeerd personeel in huis, of überhaupt te weinig om een situatie onder controle te krijgen.

Ernstige zorgen

Illustratief is een mail van de afdelingspsychiater uit januari van dit jaar, met de titel ‘Ernstige zorgen’. De psychiater noteert: ‘Gisteren is een incident gebeurd, dat m.i. niet had hoeven gebeuren. Wij zagen dit namelijk al heel lang aankomen en ik stuur dit bericht met de hoop dat we er nu ­samen eindelijk wat mee kunnen.’

De psychiater beschrijft hoe een situatie met een patiënt uit de hand liep. “Er werd geïnventariseerd hoeveel personeel er in huis was. In principe voldoende man, echter, niet voldoende ­geschoolde man, omdat de separeertrainingen al een jaar niet meer gegeven worden in De Nieuwe Valerius.”

Het draaide eropuit dat Trigion ­gebeld moest worden, een beveiligingsbedrijf waarvan InGeest zo nu en dan gebruikmaakt. “Dit kan echt niet”, ­concludeert de psychiater. Op de ­afdeling, waar gemiddeld zo’n twintig patiënten verblijven, staan overdag zes man en ’s nachts twee man. Als er complexe patiënten zijn, wordt dit aantal opgeschaald.

Weinig ervaring

De laatste tijd nam inGeest – om personeelstekorten op te vangen – veel mensen aan met weinig ervaring maar wel potentie, aldus de instelling. Dus staat er geen vacature op de gesloten ­afdeling open. “Het grootste probleem”, zegt de klokkenluider, “is dat het personeel dat bij ons werkt niet ­bekwaam is voor deze patiëntencategorie.”

Dus komt er veel op zijn schouders terecht, merkt hij. Zeker tijdens nachtdiensten, als hij die draait met een jonge, onervaren collega. Dan is het de ­hele nacht duimen dat er niets gebeurt, want anders is hij de sjaak. Die spanning eist z’n tol: “Ik vergeet soms dat het ­patiënten zijn omdat ik mij meer een beveiliger voel dan een begeleider.”

Lees hier de andere twee delen van dit drieluik:
Werken op de gesloten afdeling: Je weet nooit of je met een blauw oog thuis gaat komen
De grens tussen waanzin en woede in de psychiatrie is vaag - maar moet je daarom geen aangifte doen?

Lees ook:

De veiligheid in de ggz wordt bedreigd

De veiligheid van personeel in de acute ggz staat onder druk. Volgens instellingen en personeel neemt de agressie toe.

‘We laten de mensen in de ggz behoorlijk in de steek’

Het boek ‘’t Is hier een gekkenhuis’ biedt een kijkje in een bijzonder dorp: dat van een ggz-kliniek waar personeel en bewoners proberen om te gaan met verandering.