Hoe Assen de kalmte bewaarde

Het is in potentie een explosieve kwestie: in Assen kwam een man, betrokken bij een zedenmisdrijf met een vierjarig meisje, om in een speeltuin nadat de vader en omstanders hadden ingrepen. Maar Assen trok het lont uit het kruitvat.

Om twintig minuten over een op zaterdagmiddag rinkelt de mobiele telefoon van burgemeester Marco Out van Assen. Het is de operationeel coördinator van de politie en zijn boodschap is alarmerend. In een speeltuin in de wijk Peelo lijkt sprake te zijn geweest van een zedenzaak. Daar zijn mensen op af gekomen waarna de vermeende dader is overleden.

Out voelt vrijwel meteen aan dat het voorval alle ingrediënten bevat voor een ‘explosieve cocktail’, zoals hij het twee dagen later in de talkshow ‘Jinek’ verwoordt. Onduidelijk is wat zich heeft afgespeeld in de speeltuin, maar er zijn wel een aantal gegevens bekend die voer zijn voor speculatie, zo verwacht Out.

De burgemeester, de politie en het Openbaar Ministerie (OM) – samen de driehoek –schieten gelijk in de stand voor ‘dreigende maatschappelijke onrust’. Na het telefoontje spoedt Out zich naar het stadhuis om daar met de driehoek de gebeurtenis te bespreken en te bepalen hoe daarop te reageren. De belangrijkste scenario’s passeren alvast de revue: wat zou er kunnen zijn gebeurd en welke manier van communiceren past daarbij?

Out krijgt gelijk. Media duiken op het voorval in Assen en op sociale media doen wilde, grove en stigmatiserende geruchten de ronde. ‘Cowboyverhalen’ noemt Out ze maandag, duidelijk geïrriteerd.

Een van de spaarzame foutjes

Maar de politie is zelf deels schuldig aan de geruchtenstroom: via Twitter meldt de politie zaterdagmiddag dat aan de betreffende straat in Assen een ‘ernstige mishandeling’ heeft plaatsgevonden, waarbij een man is overleden en vijf mannen zijn aangehouden. Het lijkt een van de spaarzame foutjes gemaakt door de autoriteiten na de confrontatie in de speeltuin. Op dat moment hebben de burgemeester, politie en OM besloten om, waar mogelijk, open kaart te spelen en zo de kwestie zo goed en zo kwaad als het kan te de-escaleren.

Zondagavond verschijnt er al een uitgebreid persbericht. Uit het vroegste onderzoek van de politie, waaronder gesprekken met ooggetuigen en een schouw verricht op het lichaam van de dode man, blijkt dat er geen aanwijzingen zijn voor een mishandeling of het opzettelijk toepassen van geweld.

Bekend wordt dat zaterdag rond één uur de politie een melding krijgt van een zedendelict met een vierjarig meisje, waarbij mogelijk een 32-jarige man betrokken zou zijn. Nog voordat agenten ter plaatse zijn, spreekt de vader van het meisje de man aan en probeert hem tegen te houden als hij probeert weg te fietsen. Er ontstaat een worsteling en beide mannen vallen. Ondertussen bereiken vier omstanders, drie mannen uit Assen en één uit Kampen, de plek van het voorval. Zij houden de 32-jarige man vast in afwachting van de politie.

Klassieker in de crisiscommunicatie

Als de politie bij de speeltuin komt blijkt de man overleden, reanimatie mag niet meer baten. De vier mannen worden aangehouden, de vader meldt zich zaterdagmiddag zelf bij de politie. Zondagavond worden ze vrijgelaten. Het vijftal blijft wel verdacht van betrokkenheid bij de dood van de man.

Opvallend is dat zoveel details al zo kort na het incident naar buiten worden gebracht. Burgemeester Out zegt maandag blij te zijn dat het persbericht al zo snel enige context geeft over wat er is gebeurd in de speeltuin. Dat het duidelijk is dat van opzet geen sprake lijkt, in tegenstelling tot wat er online werd gesuggereerd.

Het bericht van de politie past binnen de open strategie waarvoor is gekozen. Een klassieke spelregel in crisiscommunicatie is: geïnformeerd wachten vermindert stress. Geef een verklaring zodra er iets bekend is. Ook omdat feiten speculaties de kop in kunnen drukken. Dat is extra van belang nu Jan en alleman zijn eigen versie van de feiten op internet kan plaatsen, zoals in de eerste 48 uur na Assen gebeurde.

Pieter van Vollenhoven

Zo’n digitale reactie komt er ook van Pieter van Vollenhoven, voorzitter van de Stichting Maatschappij en Veiligheid, voormalig voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid en lid van het Koninklijk Huis. Hij oogst maandag verbazing met een twitterbericht waarin hij het ingrijpen van het vijftal een ‘goed voorbeeld van een burgerarrest’ vindt. Dat het 32-jarige slachtoffer bij het ‘burgerarrest’ is komen te overlijden, tsja.

Aan tafel bij Eva Jinek is burgemeester Out kritisch. Hij stelt dat er in de nasleep van het incident meer sprake was van een ‘digitale crisis’, aangewakkerd door mensen van buiten Assen, dan van onrust in de wijk Peelo zelf.

Assen heeft op dat moment de lastigste periode – de tijd waarin niets bekend is maar iedereen wil weten wat er aan de hand is – overbrugd. En dat zonder dat de vlam in de pan is geslagen.

Sterker: in het weekend blijft het opvallend rustig in de provinciehoofdstad. De buurt hangt keurige briefjes op bij de speeltuin: ‘Geachte media, laat de mensen op dit veldje graag even met rust. Dat is wel iets wat we nodig hebben op dit moment. Graag jullie respect hiervoor’.

Volgens de politie is de impact op de buurt groot. Peelo is een typische ‘bloemkoolwijk’ uit de jaren tachtig. Met aparte weggetjes en woonerfjes die bestaan uit rondlopende straatjes. De speeltuin waarin de 32-jarige man overleed, ligt middenin zo’n cirkel van huizen waarvan de achtertuinen grenzen aan het speelterrein. Uit gesprekken met buurtbewoners en hulpverleners blijkt dat veel mensen in de tuin zaten en iets hebben gehoord van het incident.

Misschien wel een vergissing

Vanaf maandag breekt een nieuwe fase aan. Mede door de berichtgeving van de politie is er meer bekend over de zaak en via verschillende kanalen komt er persoonlijke informatie over de overleden Assenaar naar buiten. In enkele media krijgen familieleden en collega’s van de dode man de ruimte om iets over hem te zeggen. Dat hij doof was en daardoor lastiger communiceerde. Dat een vergissing misschien wel tot escalatie heeft geleid. Dat het een goedlachse man was, die hield van gamen en vissen.

Op sociale media kantelt de toon als meer bekend wordt over de dode man. Gezien de nieuwe ‘feiten’, zou er in het speeltuintje wel eens sprake kunnen zijn geweest van een enorm misverstand met enkel slachtoffers, waaronder een kind en een gehandicapte man.

Op dinsdag krijgt de politie lucht van het gegeven dat vrienden van de man woensdag een herdenkingsdienst voor hem willen houden in de betreffende speeltuin. Het voorstel gaat rond op Facebook. De politie legt contact met mensen in de wijk en met de familie van de man. Die willen liever geen herdenking, waarop in overleg met de gemeente wordt voorgesteld de herdenking op een ander moment en een andere plaats te houden. “Dat leek ons verstandiger. De plek die de vrienden in gedachten hadden, ligt nog erg gevoelig. De geluiden uit de wijk waren helder: wij hebben behoefte aan rust, niet aan commotie”, aldus een politiewoordvoerder.

De woordvoerder zegt niet of de politie dan al meer weet. Enkele uren na het verzetten van de herdenking komt het OM met een persbericht. Samengevat: er zijn voldoende feiten die erop wijzen dat er in de speeltuin een zedenmisdrijf is gepleegd waarbij de overleden man betrokken was. De doodsoorzaak van de man is nog niet vast te stellen.

Het OM wil niet zeggen wat voor feiten het betreft. Bekend is dat ooggetuigen zijn gesproken, maar mogelijk zijn er ook beelden beschikbaar en is de telefoon van de dode onderzocht.

Het zedenmisdrijf maakt het ingewikkeld

We leven dan net 72 uur na het incident in de speeltuin. Dat justitie zo snel informatie naar buiten brengt past wederom binnen de gekozen strategie, maar is wel opvallend. Burgemeester Out zegt maandag nog dat het melden van aanvullende informatie ingewikkeld is vanwege het zedenmisdrijf. Gebruikelijk is dat er dan vrijwel geen gegevens worden gedeeld.

Daar staat tegenover dat er in de samenleving op dat moment nog veel vragen leven, zo concludeert de burgemeester. “Op die vragen willen we ook graag antwoord geven.”

Het OM geeft dat ook toe: vanwege de maatschappelijke ophef en onrust die de gebeurtenis op sociale media heeft opgeroepen, vond justitie het belangrijk om de ‘zekerheden’ die ze had met de buitenwereld te delen. Ondanks dat het onderzoek naar het zedenmisdrijf dan nog niet is afgerond.

Het is een verregaande stap. De man zou, als hij nog leefde, hooguit verdachte zijn van een zedenmisdrijf. Nu kan hij zich niet verdedigen, voor een onafhankelijke rechter komt hij niet meer. Toch plakt het OM nu al het stempel van zedendelinquent op de overleden man.

‘Er heeft zich daar wel wat afgespeeld’

Gevraagd naar de afweging die het OM op dinsdag maakte, blijft justitie zeker van haar zaak. “De aanwijzingen zijn zo overduidelijk dat het goed was om iets naar buiten te brengen. Er heeft zich daar wel wat afgespeeld”, zegt een woordvoerder van het OM Noord-Nederland.

Veel meer wil de woordvoerder niet kwijt. Vervolgonderzoek naar de zedenzaak loopt nog, uitgevoerd door de politie en het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Details daarvan zullen niet naar buiten worden gebracht in verband met de privacy van betrokkenen.

Het OM benadrukt dat de uitkomsten van het onderzoek naar de zedenzaak van belang kunnen zijn bij de overweging om de vader van het meisje of de vier omstanders te vervolgen. Wat er zich precies heeft afgespeeld in de speeltuin, kan van invloed zijn geweest op het handelen van het vijftal.

Burgemeester Out houdt het dinsdag bij een korte verklaring. “Het is goed dat er meer duidelijkheid is gekomen. Opnieuw een heel verdrietig bericht en lastig voor alle betrokkenen. Zij hebben aangegeven behoefte te hebben aan rust. Ik hoop dat die wens wordt gerespecteerd.”

Het stof niet weer doen opwaaien

Na dinsdag blijft het stil in Assen. De politie en het NFI doen onderzoek naar de dood van de man maar willen daarover niets meer melden. Het kan nog enige tijd duren voor de onderzoeksresultaten naar buiten komen.

De autoriteiten besluiten dat het tijd is voor geslotenheid. Verzoeken voor interviews, ook van deze krant, wijst de burgemeester af. Out is na het voorval volop zichtbaar geweest en wil nu rust voor de betrokkenen en mensen in de wijk. Het past binnen de gehanteerde strategie: een nieuw mediamoment zou het stof weer doen opwaaien, terwijl maatschappelijke onrust juist is vermeden.

Lees ook:

Na de dood in de speeltuin rest er in Assen ongeloof en verwarring

Daags nadat in Assen een dertiger overleed na een worsteling met buurtgenoten die hem verdachten van een zedendelict, is de schok in de wijk Peelo groot. “Dit is gedaan niet door mensen van veraf, maar juist van dichtbij.”

Worstelen met woede

Volkswoede ontstaan rond pedoseksuelen is lastig voor politici. Dat bleek ook toen Benno L. een huis in Leiden kreeg aangewezen.