Hirsi Ali de politicus van 2003
Tenzij de tekenen bedriegen, zal het VVD-kamerlid Ayaan Hirsi Ali de komende weken in verscheidene polls worden uitgeroepen tot de markantste Nederlandse politicus van 2003. De betekenis daarvan zal nog niet zo gemakkelijk zijn aan te geven, omdat deze jonge uit het Afrikaanse Somalië gevluchte politica in haar publieke optreden zoveel tegenstrijdigheden oproept. De bespiegelingen die daarover zullen losbarsten, vallen echter bij voorbaat in het niet bij het feit dat een donkere immigrante op dit moment een van de meest gezichtsbepalende figuren in de Nederlandse politiek is. Dat feit vormt op zich al een ongewoon krachtig uitroepteken. Het is nog niet eerder voorgekomen dat een vrouw of een immigrante, laat staan iemand die beide kenmerken combineert, zo'n verkiezing heeft gewonnen.
Deze gebeurtenis markeert dus ook de omslag die zich in de politieke cultuur aan het voltrekken is. De opkomst van Pim Fortuyn liet zien dat de burgers behoefte hebben aan meer kleur en scherpte in de Haagse politiek. Niets ten nadele van mannen in grijze pakken, maar bij elkaar en sprekend in hetzelfde jargon geven zij een beeld van saaiheid en eenvormigheid waarop alle nieuwsgierigheid op den duur afstuit. Hirsi Ali verbeeldt de nieuwe, broodnodige dynamiek in de politiek.
Zij heeft het voor een groot deel aan haar kwaliteiten en moed te danken dat zij zo op de voorgrond treedt. Op de vraag van het NRC hoe zij verklaart dat de hele VVD-fractie achter dit kamerlid staat in de aanval op het islamitisch onderwijs, antwoordde de liberale oud-staatssecretaris van onderwijs Nell Ginjaar deze week, dat Hirsi Ali om te beginnen een heel mooie vrouw is, die bovendien beschikt over grote spreekvaardigheid. Zo heeft ze, verklaarde de oud-politica, de hele fractie meegekregen, en niemand vroeg zich af wat ze aan het doen waren.
Met die laatste opmerking bedoelde ze dat de fractie in het verzet tegen de islamscholen de liberale beginselen verloochent. Nell Ginjaar vindt het verschrikkelijk dat haar politieke vrienden het misverstand stimuleren dat alle islamieten achterlijk zijn en daarmee een hele bevolkingsgroep in de hoek zetten. Ze neemt het Hirsi Ali, hoe geïntegreerd zij ook is, kwalijk dat zij niet snapt wat het grondrecht van onderwijs voor Nederland betekent. De vrijheid van burgers eigen scholen op te richten is een wezelijk element van onze cultuur, aldus Ginjaar, die verklaarde zich te generen voor de wijze waarop de VVD met de islam omgaat. Ze slaat echter de plank mis door dit louter aan Hirsi Ali toe te schrijven.
Het verzet van de liberalen tegen het verschijnsel islamistische scholen is niet begonnen met haar binnenkomst in de VVD. Het manifesteert zich al veel langer en soms in krasse termen, zoals in 1998 toen het kamerlid Cornielje net als vice-premier Zalm nu, een vergelijking trok met de apartheid in Zuid-Afrika. Hirsi Ali heeft dit gezicht van de VVD een scherpe trek gegeven met de verklaring dat de islamitische cultuur achterlijk is. Ze trad daarmee in het spoor van Pim Fortuyn, die met deze uitspraak twee jaar geleden het debat over de integratiekwestie openscheurde. Het zal niet meevallen aan buitenlandse journalisten duidelijk te maken dat de verkiezing van Hirsi Ali niet contrasteert met de verbazingwekkende opkomst van Fortuyn maar daarmee strak in lijn ligt.
In dat licht bezien is het minder te danken aan de verleidingskunst van dit kamerlid en meer aan de strategie van de VVD om naar Fortuyn weggelopen kiezers terug te winnen dat de fractie op dit vlak zo scherp aan de wind zeilt. Niet voor niets citeerde fractieleider Jozias van Aartsen de regel uit het Liberaal manifest 1972 dat zijn partij 'vooral appelleert aan diegenen die, hoewel liberaal denkend, zich van de politiek hebben afgekeerd'. De peilingen duiden erop dat dit streven nog weinig resultaat oplevert, maar bij de VVD lijkt het nu vooral zaak zich het thema weer toe te eigenen, zoals in de periode-Bolkestein.
Tegelijk is bij het CDA een beweging zichtbaar om in de integratiekwestie de brugfunctie te zoeken die de christen-democraten in de vorige eeuw succesvol vervulden tussen kapitaal en arbeid. Premier en CDA-leider Balkenende vroeg vorige maand op het congres van zijn partij om meer evenwicht in de houding tegenover de immigranten. Tevreden stelde hij vast dat de kwestie prominent op de agenda staat en dat tal van taboes zijn doorbroken, maar hij waarschuwde voor doorslaan: 'Dat criminele Marokkanen keihard moeten worden aangepakt, wil niet zeggen dat iedere Marokkaan een crimineel is.' Het CDA lijkt als multi-culturele partij geschikt om deze rol te spelen. De christen-democraten kennen van binnenuit de problemen om cultuurverschillen te slechten.
Glashelder is de positie van het CDA in het integratiedebat daarmee nog niet. Balkenende gaf aan dat hij islamieten het stichten van eigen scholen niet wil verbieden, omdat onze klassieke vrijheden hem te lief zijn. Bijna in een adem sprak hij zich echter uit tegen islamitische zuilvorming vanwege het gevaar dat we hiermee 'gevangenissen van achterstand' creëren. De liberalen hebben van de onduidelijkheid die hij aldus creëerde, slim gebruik gemaakt. Van Aartsen lijfde Balkenende direct in als bondgenoot in het streven de identitiet van onze eigen natie nieuw leven in te blazen, en Zalm zag zijn kans schoon een spitsvondig voorstel te doen om nieuwe islamscholen tegen te houden zonder artikel 23 open te breken .
De liberalen wilden in de negentiende eeuw de protestantse en katholieke zieltjes via de openbare school bevrijden van vooroordeel, onwetendheid en bekrompenheid. Dat motief duikt, bijna in dezelfde bewoordingen, weer op in het streven van Hirsi Ali. Zij verbeeldt dan ook met haar persoon en inzet sterk de cultuurstrijd, die als gevolg van de immigratie opnieuw is uitgebroken en waarin liberalen en christen-democraten dichter bij elkaar lijken te staan.
