Hier is je leven, veel plezier ermee

Caputo had een stevige roomse jeugd, hij wilde zelfs intreden in een kloosterorde. Dat was in de tijd dat God nog heel erg als bovenbaas van de wereld werd gezien. Zijn hele boek is een kritiek op het economische denken dat daarachter zit. Zo van: God heeft jou het leven gegeven, en daarom heb je een oneindige schuld. Die betaal je door naar de mis te gaan, te bidden tot je eeltplekken op je knieën hebt, en van leuke meiden af te blijven. Op zijn vraag aan de novicemeester wanneer hij van zijn seksuele begeerte verlost zou zijn, gaf die een wijs antwoord: vijftien minuten na je dood.

Het beeld van God als een hemelse bankier die in ons investeert om er rendement uit te halen, maakt de kerk tot een vrome afspiegeling van de wereld met haar hebzucht en commercie. Dit voor-wat-hoort-wat denken (in de theologie bestaat zelfs de term 'heilseconomie') is de reden waarom velen vandaag geen inspiratie vinden in het christelijk geloof. Het is allemaal zo voorspelbaar, het draait te veel om 'ik, mij en mijn': om verhoring van mijn gebed, redding van mijn zonden, verlossing uit mijn graf - in ruil voor goede werken en een munt in de collecte.

BV Hemel & Aarde

Caputo wil de kerk van deze handel verlossen. Hij stelt dat aan een echt geschenk geen voorwaarden zitten. God verwacht niets terug, het is genade: 'Hier is je leven, pak aan en veel plezier ermee!' God bestaat niet als baas van de BV Hemel & Aarde maar komt tot bestaan in mensen die even belangeloos als hij naar anderen omzien. Zo komt Caputo tot zijn bekende uitspraak: 'God does not exist but insists' (God bestaat niet maar dringt aan).

Dit goddelijke aandringen is de diepe reden waarom niemand tevreden kan blijven met een leven vernauwd tot eigenbelang. God is de wond in onze economische houding, het onderaardse gerommel in onze zelfgenoegzame rust, hij is de pijn in het gebed om vrede en verzoening. Hij is de hoop die rusteloos maakt wanneer we met armoede en onrecht worden geconfronteerd.

Hoewel Caputo zichzelf een 'postmoderne pelgrim' noemt, blijft hij zich steeds afzetten tegen de religie van zijn jeugd. Ik denk dat hij daardoor de kerkdienst niet kan ervaren als een viering van dezelfde genade waarover hij zo bloemrijk schrijft. Het doet hem te veel aan de eeltplekken op zijn knieën denken.

Soms prijs ik me gelukkig dat ik niet religieus ben opgevoed. Een kind neemt alles letterlijk, wat leidt tot stellige ('gesneden') beelden van God en de kerk die maar moeizaam veranderen. Velen ervaren ze later als de steentjes, touwtjes en roestige spijker die je in je broekzak had: toen bijzonder, nu banaal.

Voor mij echter is de kerkdienst een moment van poëzie in de prozaïsche werkweek. Ze wrikt mij uit mijn alledaagse egocentrische houding en opent een belangeloze ruimte, de ruimte van het leven als een geschenk.

Voel ik me dan net als de jonge Caputo verplicht om God te danken? Nee, dat borrelt vanzelf op, zonder dat ik er iets voor doe.

Zelfs mijn dankzegging is een geschenk.