Het zielloze Europa van onze premier

Doordat hij de historische betekenis van de Europese eenwording onbesproken liet en de toekomst van de EU zo zuinig mogelijk definiëerde, bleef het perspectief van de premier beperkt tot dit: "Hoe sneller alle lidstaten toegang hebben tot snel breedband internet, hoe sneller we economische groei in de hand kunnen werken."

Het kan anders. Europa is breder dan breedband. Vooraanstaande denkers uit het hele continent (onder wie de Pool Adam Michnik, de Italiaan Umberto Eco, de Fransman Bernard-Henri Lévy, de Duitser Joschka Fischer, de Tsjech Milan Kundera) zijn bezig in Kiev een 'Europees Forum' op te richten. Doel: het creëeren van een plaats waar geïnteresseerden uit Oost- en West-Europa van gedachten wisselen over de Europese waarden, een 'intellectueel Europa zonder grenzen'.

Overstijgende notie
Natuurlijk, hier bestaat het gevaar van wijsneuzige wereldvreemdheid. En ik geef toe dat het oneerlijk is het politieke geploeter van een premier af te zetten tegen het grootse filosoferen van buitenstaanders. Maar als politici als Rutte zich werkelijk zorgen maken over het technocratische karakter van de EU, dan is het aan henzelf om duidelijk te maken dat er een ideaal ten grondslag ligt aan het bestuurlijke handwerk in Brussel. Door daar schamper over te doen, plaatsen ze de EU buiten het Europese gedachtengoed, alsof de Unie volslagen op zichzelf staat en niets te maken heeft met welke overstijgende notie dan ook.

Het is bovendien vals: de Europese regelgeving komt grotendeels tot stand door overleg tussen de leiders van de aangesloten landen, inclusief de Nederlandse premier. Het is niet erg dapper eerst handenschuddend en schouderkloppend zaken te doen in Brussel, om vervolgens voor het vaderlandse thuisfront te gaan klagen dat je bent overgeleverd aan een zootje verschrikkelijke eurocraten.

'Geestelijke grenzen'
De EU krijgt alleen bezieling als ook de nationale leiders er met bezieling over spreken. Daarvoor is nodig dat zij beseffen dat de alledaagse voordelen van Europese samenwerking, door Rutte samengevat als 'meer geld in onze portemonnee', niet los staan van de waarden die de Europese geschiedenis, door schade en schande, heeft opgeleverd. De rechtsstaat, waar ook Rutte's economie wel bij vaart, vloeit voort uit ideeën over de positie van de burger in de samenleving en die zijn weer geworteld in het denken over de rechten van de mens - dat is waar Europa uiteindelijk over gaat.

Na de nederlaag van de nazi's hield de Britse dichter T.S. Eliot een toespraak voor de Duitse radio. Hij schetste daarin hoe 'de geestelijke grenzen van Europa' dicht waren gegaan door de verheerlijking van elke afzonderlijke natie-staat. Op politieke en economische geslotenheid was culturele geslotenheid gevolgd, met rampzalig resultaat. Nee, we hoeven geen oorlogsspoken op te roepen om de EU te verdedigen. Maar een beetje gevoel voor historie en cultuur zou geen kwaad kunnen.