Het verzwakken van religie leidt niet per se tot verbroedering
Boosheid onder Nederlanders heeft niet alleen te maken met globalisering of sociale ontwrichting, maar ook met de zoektocht naar een nieuwe identiteit in een post-kerkelijke wereld, schrijft historicus James Kennedy.
Mensen zijn naar Gods beeld geschapen en hebben de opdracht gekregen om vorm te geven aan de oproep vanuit het Evangelie. Dat stond in het verkiezingsprogramma van het CDA, maar niet dat van 2017. Het was 28 jaar eerder, in 1989, toen de partij haar piek van 54 zetels bereikte.
Andere tijden, de partij was een reus in vergelijking met vandaag. Anders ook omdat het CDA zich niet meer waagt aan verwijzingen naar God of naar het Evangelie.
Maakt dat veel uit? Ik denk het wel. Recentelijk is er in de VS discussie over hoe ontkerkelijking - die nu ook daar zichtbaar is - juist niet leidt tot vrijzinnige verdraagzaamheid, zoals vaak wordt aangenomen, maar tot primitievere adhesiebetuigingen aan stam en etniciteit. Zo is een bepaalde verrechtsing van het CDA ook te verklaren.
Wantrouwen
Deze ontwikkeling is in de VS al enige tijd aan de gang. In 2008 bleek uit wetenschappelijk onderzoek dat naarmate katholieken en protestanten minder naar de kerk gingen ze des te meer wantrouwen kregen tegenover migranten. De reden hiervoor is dat hun identiteiten dan verschuiven. Waren die identiteiten eerst in moraliteit en godsdienst geworteld, naar mate mensen meer afstand namen van de geïnstitutionaliseerde religie gingen ze zich steeds vaker met ras en natie identificeren.
Het onderwerp is in de laatste week opnieuw aangesneden door de journalist Peter Beinart in het tijdschrijft Atlantic. Beinart laat zien dat een van de meest invloedrijke essays van de Alternative Right (Alt-Right) beweging, 'An Establishment Conservative's Guide to Alt-Right' het nauwelijks over het christendom heeft. Slechts één keer. Maar wel vaak over 'ras', 'stam' en 'het Westen'. De journalist merkt op dat meer geseculariseerd rechts wel opener staat bij sommige maatschappelijke vraagstukken dan hun voorgangers, zoals drugsgebruik en homorelaties. Maar juist op het gebied van migratie, ethniciteit en natie minder.
Hij bespeurt een dergelijke opstelling ook bij links zoals bij de 'Black Lives Matter', die ook niet uit de kerk stamt en nadruk legt op eigen etniciteit. Voor beide groepen zijn de denkbeelden van dr. Martin Luther King ver weg, zou je kunnen stellen.
Parallel
Het is niet zonder meer dat godsdiensten een positieve rol hebben gespeeld in het verbinden van mensen, zegt blogger Connor Wood. Uiteraard kan het ook verdelen, zoals elke Nederlander kan raden op basis van zijn eigen geschiedenis. Maar 'religie' betekent 'dat wat bindt'. Ze heeft naar Woods mening mensen met verschillende talen en etniciteiten weten te verbinden door een universalistische boodschap te verkondigen waarvan iedereen onderdeel kan worden. En ze heeft ook de verbindingsrol in het ooit zo christelijke Amerika dat nu aan het verzwakken is. In die zin is er een parallel met wat in het CDA gebeurde - deels om PVV- (en ex-CDA) kiezers te lokken ging deze partij een hardere seculier-rechtse lijn volgen tegenover migratie en nationale identiteit.
Natuurlijk kun je het anders zien. Sommige commentatoren zien het CDA van vandaag als een voortzetting van één van zijn voorlopers, de Christelijk-Historische Unie (CHU). Die was meer dan de Katholieke Volkspartij (KVP) of de Antirevolutionarire Partij (ARP) een partij van de Nederlandse identiteit en voorstander van een soort protestants cultuurchristendom die tegelijkertijd wat minder 'kerks' was. Sybrand Buma komt misschien niet zo toevallig uit een CHU-nest. Je zou dus een bepaalde continuïteit met het verleden kunnen suggereren. Dat verklaart echter nog niet waarom nu juist deze uiting van de christen-democratie op de voorgrond treedt. Het zal niet alleen aan de aanvoerder liggen.
Het bredere thema van zowel Beinart als Wood is dat het verzwakken van religie - of in deze context specifiek het christendom - niet per se leidt tot verbroedering van alle mensen. In sommige opzichten staat ontkerkelijking die juist in de weg. Boosheid of vervreemding onder Nederlanders heeft niet alleen te maken met globalisering of sociale ontwrichting, maar ook met de zoektocht naar nieuwe identiteiten in een post-kerkelijke wereld.
