Het vertrouwen is niet zoek

Ineens had iedereen het over 'het touwtje uit de brievenbus'. Opiniërende artikelen en columns volgden al snel. Jan Terlouw raakte met zijn toespraak in tv-programma 'De Wereld Draait Door' een gevoelige snaar. Een pleidooi voor vertrouwen. Er lijkt niemand te zijn die deze woorden niet uit het hart gegrepen zijn. Maar vervolgens? Wat betekenen ze concreet? Het theologisch elftal denkt kritisch mee met Terlouw.

"Boter op z'n hoofd. Die uitdrukking zocht ik. Ja, ik moet ook wel even lucht geven aan een ironische kant van Terlouws betoog. D66, de partij waarvan hij een boegbeeld is, heeft zelf hard meegewerkt aan het klimaat waartegen hij nu ageert." Wim van Vlastuin, hoogleraar theologie en spiritualiteit van het gereformeerd protestantisme aan de Vrij Universiteit, kan zich wat dat betreft aansluiten bij de stevige woorden die Jean-Jacques Suurmond eerder deze week in Trouw schreef: 'D66 heeft zelf het touwtje uit de brievenbus gehaald en om de nek van onze samenleving getrokken'.

Van Vlastuin: "Terlouw legt de vinger bij het hyperindividualisme. We bekommeren ons niet meer om onze buurman, we koesteren vaak eerder argwaan tegen hem. We leven niet voor de ander, maar voor onszelf.

"Ik had graag gehoord dat Terlouw eerlijk toegeeft dat hij zelf een exponent is van die ontwikkeling. Als hij nu vreest dat we als samenleving onze jongeren iets slechts nalaten, moet hij ook zich zelf de ogen uit zijn hoofd schamen."

De cultuur waarin vertrouwen naar de marge verdwijnt, is dezelfde cultuur waarin ook de kerk naar de marge is verdwenen. Toeval?

Van Vlastuin: "Nee, absoluut niet. Dat wij vertrouwen als een basale waarde in onze samenleving kennen, is een vrucht van het christendom. Als het christendom wegsijpelt, valt langzamerhand die motor van de samenleving stil. Wanneer de transcendente basis voor vertrouwen is verdwenen, zal langzamerhand ook de meer horizontale beleving van vertrouwen gaan ontbreken. Dus deze ontwikkeling verwondert mij geenszins. Bovendien is het juist het christendom dat inziet dat de mens tot alle boosheid geneigd is. We hebben regels en beteugeling nodig die ons beschermen en behoeden voor uitbuiting. In een post-christelijke samenleving zul je die neiging tot alle kwaad, de neiging tot uitbuiting en om puur voor jezelf te gaan steeds sterker terugzien."

Hier wordt het Alja Tollefsen, Anglicaans priester in Markelo, te gortig. "Jazeker: eerlijkheid, betrouwbaar zijn, staan voor wat je zegt, ik preek er bijna iedere zondag over en volgens mij is de kerk dé plek waar je je oefent in dergelijke deugden. God, die in Jezus Christus naar ons toe gekomen is, is de richtlijn voor ons leven en tegelijk geeft hij ons de genade om ook echt te doen wat hij goed vindt. Maar ook een cultuur die zich losgezongen heeft van de godsdienst weet wat eerlijkheid en betrouwbaarheid is.

"Dat ik zelf een waarde als eerlijkheid koester, heeft voor mij alles met mijn geloof te maken. Maar ik wil hierin samen optrekken met alle mensen van goeie wil. Ik kan me niet voorstellen dat iemand het wel oké vindt om in een cultuur te leven waarin geen vertrouwen meer is. Kijk maar naar de stroom van instemmende reacties op Terlouws betoog. Dat geeft wel aan hoeveel mensen hier warm voor lopen. Nou, dan moet daar toch iets te bewerkstelligen zijn? Maar de vraag die blijft liggen, en die Terlouw ook niet beantwoordt, is: hoe gaan we dat dan doen?"

Tollefsen: "Het begint volgens mij bij de beslissing om zelf integer en betrouwbaar te zijn. We moeten elkaar erin stimuleren om dat besluit te nemen en je er vervolgens ook aan te houden. Natuurlijk gaat dat vervolgens steeds weer fout, maar dan heb je elkaar dus nodig om je te herpakken. Dan zeg je 'sorry, dat had ik anders moeten doen'. Het zit hem vaak in kleine gebaren. Een euro teruggeven die de caissière je te veel geeft. Iemand helpen de achterklep van zijn auto open te maken als die met volle handen staat."

Van Vlastuin: "Voor mij is het gezin de hoeksteen van de samenleving. Het geeft een basis van zekerheid, geborgenheid en veiligheid. Politici zie ik in het verlengde daarvan. Zij moeten als de vaders van het volk zijn, die niet zeggen 'de kinderen zijn er voor mij', maar 'ik ben er voor mijn kinderen'. Vanuit het gezin denk ik dus heel ambtelijk. Jij leeft niet voor jezelf, maar staat in dienst van dat ambt, dat heeft iets bovenpersoonlijks. Dat geeft verantwoordelijkheid, maar ook ontspanning. Calvijn zegt: 'Wij zijn niet van onszelf, maar van de Heer'.

Ook Terlouw verlangt in zijn speech naar die 'ouderwetse politicus'. Kunnen we er nog iets van terugkrijgen?

Van Vlastuin: "Ik aarzel. Het gezin is in onze samenleving zo aangetast als basismodel. Als die oefenplaats om elkaar te dienen wegvalt, ben ik niet zo optimistisch gestemd, hoewel er altijd plaatsen zijn waar Gods trouw doorstraalt."

Tollefsen: "Voor mij is die oefenplaats dus primair de kerk. Er is één bede die naar mijn ervaring altijd verhoord wordt. Dat is het gebed om Gods wil te doen. Om meer vertrouwen, vrede, vriendelijkheid, geloof. Dus zeker, een samenleving die God uitgebannen heeft moet niet ineens vragen 'waar is God gebleven?' Net zoals een samenleving die 'vertrouwen' uitgebannen heeft niet ineens raar moet opkijken als het vertrouwen verdwenen is. Die twee hangen samen. Maar wie verlangt naar geloof, hééft in zekere zin al geloof, net zoals een samenleving die verlangt naar vertrouwen, dat vertrouwen beslist niet kwijt is."

undefined