Het Tsiglesias-effect

Van terugkrabbelen lijkt geen sprake. Vol zelfvertrouwen sprak de Griekse premier Alexis Tsipras afgelopen weekend zijn parlement toe. "Trots en zelfrespect zijn heilige waarden voor ons volk die niet onderhandelbaar zijn."

Ruim 2000 kilometer westwaarts toont Pablo Iglesias, gesteund door de laatste opiniepeilingen, eenzelfde vastberadenheid. Met een 'mars van verandering' trapte zijn partij Podemos tien dagen geleden haar verkiezingscampagne in Spanje af. Griekse vlaggen wapperden tussen de paarse partijvlaggen op het centrale plein van Madrid. Tienduizenden aanhangers kwamen naar het Puerta del Sol om voorman Iglesias te horen spreken. En die richtte zich ook tot zijn 'Griekse broeders', in hun eigen taal welteverstaan. "2015 zal het jaar van verandering worden, in Griekenland en in Spanje."

Hetzelfde trucje haalde hij kort daarvoor ook al eens uit op een ander plein: het Plateia Omonias in Athene bij de verkiezingsrally van Syriza, de partij van Tsipras. De Spaanse politicoloog Guillem Vidal Lorda van het European University Institute in Florence stond in de menigte toen Tsipras zei 'een verrassing' te hebben voor zijn aanhang. "Iglesias werd toen het podium opgeduwd en sprak wat Griekse zinnetjes. Het publiek vond het prachtig."

Enige alternatief
Twee jonge leiders, losjes, opgewekt en zonder stropdas. De Griek een kuif, de Spanjaard een nonchalante paardenstaart. Niet zo verwonderlijk dat ze in een adem 'Tsiglesias' worden genoemd. En dat is precies hun bedoeling, zegt Vidal Lorda. "Ze presenteren zichzelf als een gemeenschappelijk nieuw fenomeen waar niemand omheen kan. Het enige alternatief voor mensen die verandering willen."

En die boodschap slaat aan, vooral bij jonge stemmers. Tsipras won op 25 januari de Griekse verkiezingen. En volgens de peilingen zullen ook de Spanjaarden eind dit jaar in het stemhokje massaal hun steun voor Iglesias uitspreken. Zijn partij Podemos - nog maar een jaar geleden opgericht - streeft de grootste partijen in Spanje, de regerende Volkspartij (PP) en de socialistische PSOE, ruimschoots voorbij.

Door elkaar op te zoeken versterken ze elkaar, is het idee. Ze vinden elkaar vooral in de nieuwe retoriek, waarin ze de gevestigde orde uitdagen. Beiden keren zich af van de oude politieke partijen in hun land. Die worden, of ze nou links of rechts zijn, achtervolgd door corruptieschandalen. Zo moet het afgelopen zijn met bepaalde privileges voor ministers liet Tsipras in zijn toespraak voor het parlement weten. "Hun auto's die soms meer dan 700.000 euro kosten, moeten worden verkocht. Het voorbeeld van een sober leven moet van ons, de regering zelf, komen."

De twee leiders vinden elkaar ook in hun kritische houding richting Europese Unie, zegt Vidal Lorda: "Hun uitgesproken standpunten ten aanzien van de trojka en schuldverlichting overschaduwen hun verschillen."

Wetenschappers
Die verschillen tussen de partijen betreffen vooral hun ervaring en manier van politiek bedrijven. Podemos komt nog maar net kijken terwijl Syriza al ruim tien jaar geleden is opgericht. Bij Podemos staan wetenschappers en geen carrièrepolitici aan het roer. Tsipras voelde zich in eerste instantie ook helemaal niet zo aangetrokken tot Podemos, zegt Vidal Lorda. "In Spanje probeerde hij vrienden te worden met Verenigd Links (IU). Net als Syriza een coalitie van linkse partijen. Maar toen Tsipras het succes van Podemos zag, veranderde hij van strategie en liet hij zich opeens overal in bijzijn van Pablo Iglesias fotograferen."

Syriza is een 'gewone' klassieke linkse partij met congressen waar de leiding wordt gekozen. De organisatie en politieke besluitvorming komt niet radicaal anders tot stand dan bij gevestigde partijen. Het Spaanse Podemos is in die zin veel revolutionairder. Ze is georganiseerd in zogenoemde 'cirkels' per buurt of thema. Een overblijfsel van de protestbeweging M15 waar de partij uit is ontstaan. Indignados, 'de verontwaardigden', zetten op 15 mei 2011 hun tenten op in Madrid uit woede over de corruptie in hun land en de strenge maatregelen vanuit 'Europa'.

Uit die tijd stamt ook de inzet van Facebook en Twitter als middelen om te discussiëren en te overleggen met de leiders. Toch opereren die laatsten minder van onderop dan hun 'grassroot' imago doet vermoeden. Vidal Lorda: "Eigenlijk bestaat de partijtop van Podemos maar uit vier mensen die overigens allemaal wetenschappers van dezelfde universiteit zijn. Zij krijgen alle ruimte en hoeven geen verantwoording af te leggen. De partij moet hiervoor nog controlemechanismen ontwikkelen. Daar is domweg nog geen tijd voor geweest."

Positief
Want het succes kwam snel en wordt in de regio met grote belangstelling gevolgd, zegt Vidal Lorda's Griekse collega Argyrios Altiparmakis. Hij vergelijkt als politicoloog verschillende bewegingen in Zuid-Europa met elkaar. Het valt hem op dat de media in de buurlanden overwegend positief berichten over de opmars van Syriza en Podemos. Maar dat wil nog niet zeggen dat het succes onmiddellijk zal overslaan naar de rest van Zuid-Europa.

"Ik zie wel signalen, maar nog heel beperkt. In Portugal is wat beweging in die richting. En in Italië probeerde een nieuwe partij vorig jaar bij de Europese verkiezingen mee te liften op het succes van Syriza. Zelfs de naam 'L'altra Europa con Tsipras' verwees naar de Griekse partijleider. Maar met 4 procent van de stemmen had deze partij niet heel veel impact."

De bloei van Syriza en Podemos heeft volgens Altiparmakis onder andere te maken met het Griekse en Spaanse verleden. "Beide landen maakten een burgeroorlog door. En ook al zijn die conflicten al lang geleden - Spanje in de jaren dertig en Griekenland in de jaren veertig - ze lieten een sterke intellectuele linkse erfenis achter. Bovendien kregen beide landen daarna een dictatuur die pas in de jaren zeventig omver werd geworpen: Griekenland het kolonelsregime en Spanje het regime van Franco. In die periode werd links verenigd in de strijd tegen de gezamenlijke vijand."

Tsipras en Iglesias profiteren nu dus eigenlijk van die stevige linkse basis die in het verleden is gelegd. En ook de deplorable economische situatie is pokon voor de protestpartijen. Dat de twee grote partijen ongeacht hun politieke kleur in zowel Spanje als Griekenland de afgelopen decennia rustig van stuivertje konden wisselen, had dus vooral te maken met de relatieve economische stabiliteit.

Gat
Zullen Syriza en Podemos als de economie aantrekt - en in Spanje zijn daar al de eerste tekenen van zichtbaar - het toneel dan weer verlaten? Vidal Lorda vermoedt van niet. "Misschien dat deze partijen als er betere tijden aanbreken wat getemd zullen worden, maar ze zullen niet meer snel verdwijnen. Het is van grote betekenis dat de dominantie van twee grote partijen in deze landen na decennia is doorbroken. Zelfs als Podemos bijvoorbeeld bij de verkiezingen eind dit jaar wordt weggevaagd, zal er een nieuwe partij in dat gat springen. Het is heel onwaarschijnlijk dat de traditionele partijen weer hun oude gewicht zullen terugkrijgen. Dat punt is nu echt voorbij."

En ook de sociale agenda waar Tsipras en Iglesias voor staan kan niet meer in een la worden weggemoffeld, denkt Altiparmakis. "De focus ligt nu misschien nog vooral op economisch herstel maar deze partijen hebben bijvoorbeeld ook de rechten voor homoseksuelen en migranten weer op de kaart gezet. En die kunnen niet zomaar genegeerd worden." Zo meldde mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch vorige week al verheugd dat de kersverse regering in Athene de operatie Xenios Zeus, waarbij de politie hard optreedt tegen illegale migranten, heeft stopgezet.

Een lange neus naar gevestigde partijen en aandacht voor mensenrechten. Misschien nog geen grote storm maar de wind steekt al flink op.