Het spirituele pad is niet zo veilig en comfortabel

Doorrijden tot aan Roodeschool, het gehucht Doodstil links laten liggen en dan bereik je, even buiten het centrum van Uithuizen, Zen River, een internationaal klooster voor zenboeddhisme. De stilte voert hier de boventoon, ook al is er geen sesshin aan de gang, een retraite waarbij ook buiten de meditatieruimte wordt gezwegen.

Buiten waait het flink - de Waddenzee is dichtbij - binnen wijst receptionist Robert op de leenslippers die in allerlei maten klaarstaan.

De monnik is sinds elf jaar een van de vaste bewoners van Zen River, samen met een wisselende kern van zo'n twaalf zenbeoefenaars. Die zijn vrijwel altijd vergezeld van gasten die meedraaien in het trainingsprogramma. Dat programma begint elke ochtend om vijf voor vijf en duurt tot kwart voor tien 's avonds, en bestaat uit meditatie, studie, rituelen, sociale interactie en werken. Elke maand organiseert Zen River ook een sesshin, een meerdaagse retraite met zo'n veertig deelnemers.

Open klooster

"Een rijdende trein", noemt abt Tenkei Coppens Roshi (67) zijn open klooster, waar iedereen zo kan instappen. Een nieuwkomer hoeft volgens hem alleen maar naar de vaste bewoners te kijken om te weten wat de bedoeling is. "De trein rijdt sowieso, ongeacht wie er meegaan."

Op de grond naast de zenmeester liggen gekalligrafeerde platen. 'Wisdom Eye', 'Pure Spirit' en 'Mastering Balance' staat erop te lezen. Het zijn de boeddhistische namen die zeven zenbeoefenaars krijgen tijdens een jukai-ceremonie, een inwijding waarna zij zich officieel boeddhist mogen noemen. "De nieuwe namen geven weer wat ieder van hen nog niet helemaal vertegenwoordigt, maar graag zou willen belichamen", licht Coppens toe.

De zenmeester - goedlachs, zo goed als kaalgeschoren, legergroene broek en blouse - ziet het als zijn taak om de 'echte beleving' van het boeddhisme door te geven. "Vanuit Azië bezien is Nederland een spiritueel ontwikkelingsland", zegt de abt. Zolang er in Nederland nauwelijks kloosters zijn waar voor langere tijd zen kan worden beoefend, zal het zenboeddhisme hier moeilijk vaste grond onder de voeten krijgen, denkt Coppens. Sesshins worden er genoeg gehouden, maar de praktijk van het boeddhisme ervaar je toch anders in een klooster, meent Coppens.

De 'Hollandse kop in een Japans gewaad' zoals Coppens zichzelf gekscherend noemt, kwam van het woestijnlandschap van Utah in de VS, waar hij de plekken voor buitenmeditatie als zijn broekzak kende, naar de Groningse klei. Hiervandaan reist hij veel door Europa en naar Japan. In Uithuizen ontmoet de zenmeester vooral Nederlanders. "Dat zijn doordouwers. Gaan ze eenmaal ergens voor, dan zetten zij zich in met volle kracht."

Wat zoeken zij bij u?

"De mensen die hier in training zijn, geven vaak aan dat zij een duidelijker kanaal krijgen naar hun hart. Ze gaan beter aanvoelen wat ze met het leven kunnen doen. Ze gaan na: 'Wat is mijn ideaal? Wat betekent dat?' In het zenboeddhisme geloven we dat iedereen een roeping heeft, maar dat die moeilijk te vinden is.''

Die kun je toch ook buiten het zenboeddhisme ontdekken?

"Ja, dat kan. Wij hebben hier echter een uitgebreid curriculum, met onder meer studie van boeddhistische handboeken, meditatie en koans, vraagstukken over het boeddhisme. Dat schijnt voor een hoop mensen te werken.''

Van koans - 'Wat is het geluid van één klappende hand?' is er zo een - wordt gezegd dat je er verlichting mee bereikt.

"Het idee achter een koan is dat je jezelf beter leert kennen. Dat je zicht krijgt op lagen van je bewustzijn. Iemand kan inderdaad plotseling een inzicht krijgen. In de meeste gevallen is dat echter vrij beperkt: het licht gaat even aan en dan gaat het weer uit.''

Waardoor gaat het uit?

"Door conditioneringen. Door allerlei voorkeuren en ideeën die we hebben. Die zijn diep ingegroefd. We zijn als het ware verslaafd aan gedachten- en gevoelspatronen. Die zijn niet zo gemakkelijk te doorbreken.

"Ik kom mensen tegen die vinden of voelen dat het leven oneerlijk is, die daardoor een slachtofferrol aannemen: 'Wat overkomt mij toch allemaal, het zou niet moeten mogen'. Ik ontmoet ook leerlingen die behept zijn met afgunst naar anderen, omdat ze niet goed genoeg in hun eigen schoenen staan. Daarnaast koesteren velen argwaan, ze vertrouwen anderen niet gauw.

"Er is dus heel veel dat ons belemmert een beetje gemakkelijk en open te leven. Bovendien laten we de conditioneringen ook gelden op momenten waarop dat helemaal niet nodig is, of wanneer die niet ter sprake zouden hoeven komen."

We zijn onnodig negatief?

"Daar komt het op neer. Volgens Boeddha komt de ellende in de wereld voort uit het feit dat we niet helder kijken. We worden gehinderd door allerlei gewoontepatronen. De moeilijkheid is om die te leren herkennen. Daarna is het zaak openheid van geest te hebben en de moed om andere oplossingen te bedenken.

"Eén van de grote giften van meditatie is dat je vertrouwen kunt kweken in jezelf om anders te kunnen reageren dan je normaal doet. Je zou kunnen zeggen dat deze tempel, alle beelden, het hele trainingsprogramma en eigenlijk alles wat je ziet er alleen maar is om je genoeg vertrouwen te geven om van je stokpaardjes af te komen.''

De relatie leraar-leerling is binnen zenboeddhisme belangrijk. Hoe ziet u de schandalen, ook in ons land, rond seksuele relaties tussen leraren en leerlingen?

"Allereerst: dat is natuurlijk niet de bedoeling. Als leraar heb je een grote verantwoordelijkheid. Maar wat soms wordt vergeten, is dat een leerling ook verantwoordelijkheden heeft, beiden zijn volwassen. Er worden vergissingen gemaakt doordat de verhouding leraar-leerling bij ons onbekend is geraakt. Het is geen ouder-kindrelatie of een hechte vriendschap."

Zou de leraar zich niet bewuster moeten zijn van de machtspositie?

"Iedereen bepaalt zelf of die de relatie waardevol genoeg vindt om ook de schaduwkanten erbij te nemen. Of om op een gegeven moment te zeggen: 'Dit gaat te ver, ik stap op'.''

Ook uw eigen leermeester, Genpo Roshi, raakte in opspraak vanwege buitenechtelijke relaties. Hij noemde zijn gedrag een diepgeworteld probleem.

"Voor ik hem als leraar uitkoos heb ik heel duidelijk gekeken en besloten: met alles erop en eraan vind ik dit verschrikkelijk de moeite waard. Dat vind ik nog steeds."

Zijn de seksuele schandalen beschadigend voor het zenboeddhisme?

"Het maakt mensen argwanend en het is niet goed te praten. De afweging ligt bij ieder afzonderlijk. Het spirituele pad is misschien niet zo comfortabel, veilig en therapeutisch als veel mensen denken. Het is goed te beseffen dat zenboeddhisme in Nederland in de kinderschoenen staat."

undefined

Wie is Tenkei Roshi?

Anton Coppens (Den Bosch, 1949) studeerde schilderkunst en kunstgeschiedenis en werkte in Tilburg als kunstschilder. Op zijn 29ste ging hij voor zenbeoefening naar Groot-Brittannië. Daarna verbleef hij in Salt Lake City in de VS, waar hij leerling werd van Dennis Genpo Merzel Roshi. De Amerikaanse zenleraar is een volgeling van de Japanner Maezumi Roshi, die naar de VS kwam en er de Soto Zenlijn White Plum Asanga oprichtte. In 2000 verliet hij de VS om zich in Japan te bekwamen als abt van een Soto Zenklooster. In 2002 stichtte hij Zen River in het Groningse Uithuizen en kwam er met zijn Britse vrouw Tamara Myoho Gabrysch wonen. Coppens heeft een dochter uit een eerdere relatie.

undefined