Het sluitingsspook waart weer door gevangenisland

Almere: 165 lege cellen. Zeist: 251. Alphen aan den Rijn, twee gevangenissen rijk: 862 leegstaande cellen. Een blik op de bezettingscijfers van vorige maand leert dat er een dreigende donderbui boven de gevangeniswereld hangt. De leegstand door een teruglopend aantal gevangenen kost de overheid veel geld. Dat maakt sluitingen haast onvermijdelijk, al is dat woord vooralsnog taboe in Den Haag.

In zijn eerste debat over de gevangenissen schoof minister Sander Dekker (VVD, justitie en veiligheid) de hete aardappel donderdag door naar het voorjaar. Dan komt hij met zijn plannen voor de gevangenissen, met als doel ‘rust terug te brengen’. Daar is het personeel hard aan toe; door alle onzekerheid over de toekomst zijn veel medewerkers vertrokken, met een hogere werkdruk tot gevolg.

Het kabinet, dat veiligheid als speerpunt heeft, blijft in het regeerakkoord ver weg van sluitingen. In het allereerste hoofdstuk staat dat aan de hoeveelheid gevangeniscellen 'zo min mogelijk wordt getornd’. De regio, bij eerdere sluitingen flink geraakt, heeft daarbij het minst te vrezen. Bij sluitingen 'zullen de gevangenissen gelegen buiten de Randstad zoveel mogelijk worden ontzien'.

Meer misdaad bestraffen

Eén manier om de gevangenissen beter te vullen, is door meer misdaad bestraft te krijgen, schetste Dekker. Om dat te bereiken moet de aangiftebereidheid omhoog, net als het percentage delicten dat wordt opgelost. Politie en justitie krijgen daarom de komende jaren veel extra geld. Dekker wees ook op het kabinetsplan om veroordeelden niet langer automatisch na twee derde van de straf voorwaardelijk vrij te laten. Dat houdt de cellen langer vol.

De vraag is of het kabinet, gelet op de nu al nijpende leegstand in gevangenissen, de invoering en effecten van die plannen kan afwachten. Ook de afgelopen kabinetten hebben geprobeerd de afnemende aangiftebereidheid tegen te gaan en meer zaken opgelost te krijgen, maar zulke trends laten zich niet snel bijsturen. De inspanningen voorkwamen het dalende aantal gedetineerden in elk geval niet.

Verwarming omlaag

De PVV deed Dekker andere suggesties aan de hand om gevangenissen snel voller te krijgen. Kamerlid Gidi Markuszower opperde om taakstraffen om te zetten in celstraffen en pleitte voor strafverlenging bij misdragingen tegen gevangenispersoneel. Om de kosten te drukken, kan de verwarming in de cel wat hem betreft op 16 graden en kunnen airco’s worden verplaatst naar verzorgingshuizen.

"De gevangenis is geen hotel, maar ook geen middeleeuwse kerker waar we de thermostaat op nul zetten", antwoordde Dekker, met brede bijval uit de Kamer. "Dan komen ze er gevaarlijker uit dan ze erin gingen." Voor strafverzwaring voelde de VVD'er evenmin. "De strafmaat opkrikken om cellen te vullen, dat vind ik echt de wereld op z'n kop. Het doel van strafrecht is niet het vullen van de gevangenis."

Ook Markuszowers oproep veroordeelden die hun straf ontlopen zo snel mogelijk op te sluiten, achtte Dekker geen structurele oplossing voor de leegstand. “Stel dat we morgen al die 12.000 mensen in de kraag vatten, dan vullen we daar één jaar twee instellingen mee. Daarna zijn ze weg.”

Tijdens Dekkers denkproces zullen de gedachten bij gevangenismedewerkers geregeld afdwalen naar 2013, toen staatssecretaris Fred Teeven een grootscheepse bezuinigingsronde aankondigde en uiteindelijk zo'n twintig inrichtingen de deuren moesten sluiten. Dat viel bijzonder slecht omdat midden in crisistijd mensen hun baan kwijtraakten.

Pas vorig jaar durfde Teevens opvolger, Klaas Dijkhoff, weer een balletje in die richting op te gooien. Zelfs zijn eigen VVD viel hem toen af en het plan om nog acht gevangenissen te sluiten verdween in de la. Mogelijk moet Dekker daar toch het stof van afblazen, of hij nou wil of niet.

Lees ook: Het wordt straks rustiger in de rechtbank en de gevangenis