Het schrappen van het woord ‘mannelijke’ uit de Kieswet is ook honderd jaar later reden voor feestje

In het halletje van de oude Tweede Kamer, tegenwoordig één van de stilste plekken van het Binnenhof, stond op 9 mei 1919 een groep vrouwen ongedurig te wachten. Ze waren in feeststemming. Het ging hen om één woordje in de Kieswet, dat die middag eindelijk zou worden geschrapt. Voortaan was het kiesrecht in Nederland niet meer alleen voor ‘mannelijke ingezetenen’, maar voor iedereen, ook voor vrouwen.

Politicoloog en historica Eveline van Rijswijk (31) had er die middag wel bij willen staan, in het halletje. De delegatie vrouwen van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht schreef er geschiedenis. Zij hadden na jaren soebatten een grote meerderheid in de Tweede Kamer overtuigd: 64 van de destijds nog honderd stemmen voor, slechts tien stemmen tegen. De mijlpaal was een feit. Nog diezelfde zomer ging de wet ook door de Eerste Kamer. Een groots feest in het Concertgebouw in Amsterdam volgde later dat jaar.

Hoe staat het honderd jaar later met de feeststemming?

“Er is groeiende belangstelling. Dat heeft ook te maken met de keuze van Kamervoorzitter Khadija Arib. Zij stond twee jaar geleden voor de beslissing hoe Nederland de invoering van het algemeen kiesrecht zou herdenken, dat voor mannen in 1917 werd ingevoerd en voor vrouwen in 1919. Arib besloot dat het feest moest wachten tot dit jaar; zij vond dat het actieve kiesrecht voor vrouwen het ‘brandpunt’ van de viering moest zijn, niet het sluitstuk.

“Niet iedereen nam Arib dat in dank af. Sommige mensen vonden dat ze het mannenkiesrecht van 1917 te weinig aandacht gaf. Maar haar besluit gaf de herdenking een onvoorziene dynamiek. Overal in het land begonnen mensen zich af te vragen hoe we honderd jaar kiesrecht en vrouwenkiesrecht dan wél moesten vieren. Er is afgelopen jaar al van alles herdacht, maar vaak kleinschalig en lokaal, meestal rond vrouwenkiesrecht. De manifestatie in Groningen vandaag is de grootste, maar zeker niet de enige. Dat er zoveel belangstelling is, heeft me zeker verrast.”

Ligt dat ook aan de nieuwe manier van herdenken, luchtiger? U toert met een vrolijke ‘onewomanshow’ en bent onafhankelijk.

“Ik maakte uit liefde voor de politieke geschiedenis van Nederland een theatervoorstelling over Suze Groeneweg, de eerste vrouw die al in 1918 in de Tweede Kamer werd gekozen, een onderwijzeres uit Rotterdam. Vrouwen mochten toen nog niet stemmen, maar wel gekozen worden. Die voorstelling begon als eenmalig optreden in de Oude Zaal van de Tweede Kamer, de historische plek. Maar er kwam zoveel vraag naar, dat ook theaters me boekten.

“Er zitten in de voorstelling veel grappen, en veel verwijzingen naar de actualiteit. Zoals een quiz met de meest verschrikkelijke citaten over vrouwelijke politici van nu en vroeger, waarbij het publiek mag raden over wie dat werd gezegd. Grote hilariteit, maar ook ongemak. Als je de invoering van het vrouwenkiesrecht herdenkt, kom je vanzelf uit bij de vraag waarom we in 2019 nog geen vrouwelijke premier hebben.”

Wat ontdekte u over honderd jaar vrouwenkiesrecht?

“Dat er nog zoveel mooie verhalen te vertellen zijn. Ik wist bijvoorbeeld niet dat Aletta Jacobs, de grote voorvechtster van vrouwenkiesrecht, al in 1883 probeerde op een kieslijst te komen. Ze had ontdekt dat er geen duidelijk verbod was voor vrouwen. Wie belasting betaalde, de elite, had kiesrecht. Zij betaalde belasting. Tot aan de Hoge Raad heeft ze geprocedeerd. Ze kreeg te horen: naar de letter van de Kieswet hebt u gelijk, maar niet naar de géést. In 1887 is de Kieswet nog speciaal aangepast. Het kiesrecht was voor ‘mannelijke’ ingezetenen. Het woord dat in 1919 is geschrapt.

“Een mooi verhaal is ook dat van Kamerlid Corry Tendeloo. Wie kent haar naam? Aan haar danken we dat in de jaren vijftig de wetten zijn afgeschaft dat vrouwen bij hun huwelijk ontslag kregen en ‘handelingsonbekwaam’ werden. Tendeloo had kanker, maar stelde een operatie uit om bij cruciale stemmingen te kunnen zijn. Ik laat in mijn voorstellingen geluidsfragmenten van haar horen.”

En de viering van algemeen kiesrecht, volgende week, is die ook nog belangrijk?

“Herdenken gaat niet over het verleden, maar altijd over het heden, over de nog openstaande kwesties. We moeten het hebben over wat het kiesrecht nu betekent, zowel het vrouwenkiesrecht als het algemeen kiesrecht. Als historicus heb ik aan de Universiteit Leiden onderzoek gedaan naar onze cultuur van herdenken van de nationale geschiedenis. Dat doen Nederlanders al sinds eeuwen het liefst door zelf iets te organiseren, in hun eigen kring of woonplaats. Het interessantst wordt nog wat er náást die officiële herdenkingen allemaal gebeurt, dit jaar.”

Tijdlijn

•1916: Grote demonstratie voor vrouwenkiesrecht
•1917: algemeen kiesrecht voor mannen, voor vrouwen alleen passief kiesrecht
•1918: Suze Groeneweg (SDAP) als eerste vrouw in de Tweede Kamer
•1919: algemeen kiesrecht voor vrouwen
•1922: Vrouwen mogen voor het eerst stemmen voor de Tweede Kamer.

Twee weken feest rond 100 jaar kiesrecht

Deze en volgende week viert Nederland 100 jaar algemeen kiesrecht. Dat gaat in twee etappes.

Vandaag is in het Groninger Museum de landelijke viering rond vrouwenkiesrecht. Er is een speciale tentoonstelling, die nog tot de zomer te zien is. Ook zijn er lezingen en optredens van o.a. politicoloog Eveline van Rijswijk, historica Mineke Bosch en tv-presentator Janine Abbring (10-17 uur, toegang gratis).

Volgende week donderdag volgt in de Ridderzaal de viering van een eeuw algemeen kiesrecht, een recht dat mannen in 1917 kregen en vrouwen in 1919. De viering is met leden van de Tweede en Eerste Kamer, gasten uit land en koning Willem-Alexander en koningin Máxima.

Eveline van Rijswijk speelt haar onewomanshow nog in diverse theaters.

Lees ook:

Vrouwen hadden in 1917 nog niets te vieren

Het jaar 1917 is geen jubeljaar. Beter is het om het einde van de kiesrechtstrijd in 1919 te vieren, aldus Mineke Bosch in 2017. “Wat mij betreft vieren we de invoering van het algemeen kiesrecht op 27 september 2019.”

Laat 28 september de dag van het algemeen kiesrecht zijn

Er is verwarring: wanneer vieren we honderd jaar invoering van het algemeen kiesrecht? Op 28 september 2019, vindt Jeroen de Wildt, emancipatiejurist en secretaris van de Joke Smit Stichting.