Het schietgebedje, een religieuze vorm van ijsberen

Maar de foto was gemaakt in Calais, in het geïmproviseerde kamp waar migranten hun kans afwachten op een oversteek naar Engeland. In dat kerkhutje 'kunnen ze een schiet- of ander gebedje doen' voordat ze zo'n poging wagen, meldde het bijschrift.

De theologische precisie van dat onderscheid kwam me nogal komisch voor. Maar verder klopte de foto helemaal. Natuurlijk geven mensen zich over aan een hemelse beschermingsmacht wanneer ze op het punt staan hun leven te wagen. En misschien nog wel meer wanneer het eenmaal zo ver is.

Daarom voltrekken de meeste stierenvechters vóór een corrida een uitvoerig ritueel op hun hotelkamer, met een altaar-achtige opstelling van heiligenplaatjes en ex-voto's van de Moeder Gods. En daarom doen ze dat in de kapel van de arena op het laatste ogenblik nog eens dunnetjes over.

Bovennatuurlijke bijstand
Wat er gebeurt wanneer ze eenmaal oog in oog staan met de stier weet ik niet. Misschien wint de technische concentratie het dan van de roep om bovennatuurlijke bijstand, die vooral nodig is wanneer de bedreiging zich wel aankondigt maar nog geen werkelijkheid is. We moeten ergens heen met de door adrenaline opgezweepte spookbeelden van pijn en catastrofe.

Van radeloosheid misschien ook. Veel van die 'schiet- en andere' gebedjes lijken me een religieuze vorm van drentelen en ijsberen. Ook daar schiet je, redelijk gesproken, niets mee op. De crisis (slecht voorbereid examen, bevallende vrouw) voltrekt zich toch wel zonder jou. Maar wat moet je anders?

Hail Mary, full of grace
Nooit heb ik de fysieke betekenis van het gebed mooier uitgebeeld gezien dan in de oorlogsfilm 'A bridge too far', wanneer de legereenheid van de Amerikaanse majoor Julian Cook (Robert Redford) in canvas-boten een van de grote rivieren moet oversteken. De soldaten zijn op het open water weerloos tegen het vijandige vuur.

Een rookgordijn, als bescherming over de rivier gelegd, wordt door een opstekend briesje weggeblazen. Duitse tankgranaten richten een slachting aan; majoor Cook roeit met zijn al zijn krachten. En in zijn mond verandert het go,go,go! in een bezeten litanie: Hail Mary, full of grace. Hail Mary, full of grace (zie 2 minuut 12 van de trailer, red.).

Doodsangst
Ik weet niet of majoor Cook erg gelovig was. Stierenvechters plegen het te zijn en de Afrikaanse migranten waarschijnlijk ook. Maar veel doet het er niet toe. Het Hail Mary, dat in de soundtrack van de film de hele scène beheerst, is geen geloofsbelijdenis maar de belichaming van wanhopige levenswil. Met die woorden bezweert Cook zijn doodsangst. Ze zèggen niks, maar doen.

Ik ben geen majoor Cook en al helemaal geen Afrikaanse migrant (aan stierenvechten doe ik al sinds jaren niet meer). Maar was ik hen wèl geweest - of mocht ik hen ooit worden - dan zou ook ik verbeten mijn Maria-litanie bidden en meebouwen aan het kerk-krot bij Calais. Niet omdat ik plotseling zou geloven - want wat betekent dat nu wèrkelijk? Maar wel omdat de angst mij naar de keel zou vliegen en je daarmee ergens naartoe moet.

Principes
Principieel is dat allemaal niet - maar wat stellen principes voor wanneer de dood je begint toe te grijnzen? Net zo weinig als de calculerende rede die middenop de oversteek gaat berekenen wat je overlevingskansen zijn. Wat heb ik aan kansen, wat heb ik aan theologische vragen over het bestaan van God of zijn Moeder, wanneer elke vezel in mijn lichaam zich vastklampt aan het leven en mijn geest machteloos op die golven meedeint?

Dus zou ik even obsessief de Nederlandse versie van het Hail Mary reciteren - en eerder ongetwijfeld het lot getracht hebben ritueel-liturgisch te bezweren. Geloofsvragen komen later wel - mochten ze tegen die tijd al niet verdampt zijn. Als dit religie is, dan huist ze in mijn lichaam, waarvan het denken hoogstens een aanhangsel vormt. Pas achteraf herneemt het zijn rechten, wanneer het er eigenlijk niet meer op aan komt.

Áls er al een 'achteraf' is... De afloop, zeggen sommigen, ligt in Gods hand. Misschien is ook dat wel trefzeker uitgedrukt. Ze ligt in de schrikwekkende ongewisheid waartegenover ik mij staande tracht te houden.