Het papieren kijkje in de jongerenziel is aan het verdwijnen

Stickers met kreten als 'Ik heb zin' en 'Als een meisje nee zegt, bedoelt ze nee' vullen schoolagenda's uit de jaren zestig. Agenda's uit latere periodes puilen uit met plaatjes van de schaars geklede Madonna en diverse boybands. Zulke schoolagenda's functioneerden niet alleen als een huiswerkboekje. Het zijn complete dagboeken en volgeplakte boekwerken waarin scholieren zich profileerden.

Maar winkelende leerlingen anno 2015, die een agenda kiezen voor het komende schooljaar, hebben wel wat beters te doen dan plaatjes knippen uit Panorama. Ze zitten liever op Instagram. Een agenda is niet langer een middel om te laten zien wie je bent of waar je bij hoort. Agenda's zijn van lifestyledocumenten veranderd in kant en klaar versierde huiswerkboekjes. Of ze zijn gedigitaliseerd.

Sociale media
Tijs van Ruiten, directeur van het Onderwijsmuseum in Dordrecht, vreest dat de papieren agenda niet lang meer te leven heeft. Dat komt vooral door de opkomst van sociale media. "Kinderen gebruikten eerst agenda's om te laten zien tot welke groep zij behoorden. Dat kan nu makkelijk via Facebook, Instagram en Twitter."

Ook Wouter Wigbers, directeur van New Edition BV, leverancier van verschillende merkagenda's, merkt dat de verkoop van papieren agenda's terugloopt. Steeds meer scholen stappen over op een digitaal systeem. De papieren agenda is nog wel geliefd, maar minder belangrijk geworden voor jongeren.

Brave huiswerkboekjes
De tijdelijke tentoonstelling 'Grow Up!' in het Onderwijsmuseum illustreert de verandering van het gebruik van agenda's onder jongeren in de loop der jaren. Er zijn zo'n duizend agenda's verzameld van leerlingen vanaf de jaren vijftig tot en met nu. Volgens Van Ruiten weerspiegelen die exemplaren de periodes van de samenleving. Vóór de jaren vijftig waren het vooral brave huiswerkboekjes met hier en daar een filosofisch citaat om het enigszins op te leuken. Het was 'not done' om een agenda eigen te maken.

Maar vanaf de jaren zestig veranderde de maatschappij. Het is onder andere de tijd van de opkomst van de vrouwenemancipatie en seksuele revolutie, en dat is terug te zien in schoolagenda's.

Van Ruiten: "Na de Tweede Wereldoorlog kwam er meer aandacht voor het individu. Leerlingen gingen zich onderscheiden door onder andere hun agenda zo origineel mogelijk te maken, gelinkt aan een subcultuur."

Politieke stellingen
Tot en met de jaren negentig gebruikenscholieren hun agenda om berichtjes in te schrijven en iedere pagina vol te plakken met plaatjes van Greenpeace tot Kermit de Kikker. "Vooral de agenda's uit de jaren zeventig zijn creatief, waarin zij tegen de politiek aanschoppen", vertelt Ruiten, terwijl hij een agenda aanwijst die vol politieke stellingen staat met reacties in verschillende handschriften.

Het Onderwijsmuseum biedt scholieren gratis workshops aan in de zomer om een agenda te versieren. Van Ruiten: "Het zou jammer zijn als er later geen tastbare agenda's meer zijn die we kunnen bewaren. Een agenda kan zoveel zeggen over de ziel van een jongere. Bijvoorbeeld in deze: daar staat dat het aan is met Rob, en dan weer uit en dan weer aan. Later zijn ze getrouwd. En gescheiden."

'Ik ga er geen knutselwerk van maken'

Naam: Vera van Nes
Leeftijd: 10 jaar
Woonplaats: Dordrecht
School: Gaat naar groep 8 van de basisschool
Agenda: Hoe overleef ik...

"Sommige mensen houden afspraken en huiswerk bij op de mobiel, maar dat vind ik zo ingewikkeld. Mijn telefoon is daar ook te langzaam voor. Daarom houd ik het nu bij een papieren agenda. Ik vind de boekenserie 'Hoe overleef ik...' leuk, waardoor ik deze agenda heb gekozen. Ik ben nu ook een boek van die serie aan het lezen. Eigenlijk gebruik ik een agenda alleen voor praktische dingen. Niet als dagboek of zo. Ik heb geen zin om er een knutselwerk van te maken, zoals die agenda's van vroeger die ik in het Onderwijsmuseum heb gezien. Achterin mijn agenda zitten stickers die er- bij horen. Die plak ik er wel in."

'Hij is compact en licht, dat is fijn'

Naam: Thijs Menke
Leeftijd: 14 jaar
Woonplaats: Rotterdam
School: Gaat naar de derde klas van havo/vwo van Melanchthon Schiebroek
Agenda: Fokke en Sukke

"Mijn klasgenoten en ik vinden het niet zo belangrijk welke agenda we hebben. Sommige zijn wel vijftien euro, dat heb ik er niet voor over. Een papieren agenda moet vooral handig zijn om even snel huiswerk in op te schrijven en om overzicht te houden van mijn activiteiten, omdat ik wel gestructureerd ben. Deze agenda is van Fokke en Sukke, die past wel bij mij vanwege de humor. Verder is hij compact en licht, dat is fijner dan mijn vorige agenda die een stuk groter was."

'Ik blijf altijd pen en papier gebruiken'

Naam: Lisa Kleisen
Leeftijd: 21 jaar
Woonplaats: Dordrecht
School: Studeert industrieel ontwerpen aan de TU Delft, gaat naar het 2e jaar
Agenda: Cool Bananas

"Mijn moeder zei al: 'Lisa, dit kán toch niet meer. Je moet een online agenda gebruiken.' Noem me maar ouderwets. Ik zal altijd papier en pen blijven gebruiken, daar hou ik gewoon van. Het is handig om snel wat in een tastbaar boekje te krassen. Een online agenda ziet er trouwens ook niet zo mooi uit als deze agenda. Als industrieel ontwerper in spe vind ik het belangrijk dat dingen er mooi uit zien. Deze ziet er rustig en overzichtelijk uit, maar heeft wél leuke kleurtjes. De meeste schoolagenda's zijn te kinderachtig voor mij. Toen ik nog op het gymnasium zat, had ik mijn agenda's van voor naar achter volgeplakt met dierenplaatjes, maar die tijden zijn voorbij."