Het kan wel, want het is gebeurd
Ze frummelt voortdurend aan haar linkermouw. Strijkt hem glad en trekt hem naar beneden, over haar gebalde vuist. "Ik vertel mijn verhaal, omdat jullie niet weten hoe erg het was. Omdat jullie, die zijn opgegroeid in vrede, je niet kunnen voorstellen dat het kan. Maar het kan wel, want het is gebeurd." Even is ze stil. Dan stroopt ze haar mouw op. "Kijk, dit was ik toen. Een nummer."
In Auschwitz zat ze, als klein meisje. Schijnbaar onaangedaan vertelt ze hoe ze werd gescheiden van haar moeder. Hoe ze haar naam en taal vergat. Hoe ze kinderen eten zag afpakken van zwakkere leeftijdsgenootjes, vechtend om te overleven. Hoe bang ze was om meegenomen te worden door 'de enge dokter'. Hoe ze door de Russen bevrijd werd, bij een Pools gezin terechtkwam, en katholiek werd opgevoed. Hoe ze jaren later als volwassen vrouw haar moeder terugvond, die het ook had overleefd en nooit was opgehouden haar te zoeken.
Elk jaar gaat ze terug, vertelt ze, naar de herdenking, waar steeds minder overlevenden hun verhalen vertellen, het verleden levend houden. Opdat de wereld nooit vergeet wat zich daar heeft afgespeeld.
Dit weekend was ik er voor het eerst, in Auschwitz en Birkenau. Het was precies zoals ik het me had voorgesteld. Een kamer vol afgeschoren haar. Stapels brillen. Kinderjurkjes. Lege blikken Zyklon B. Lange rijen barakken tussen muren van prikkeldraad. Een grijs-grauwe lucht. Een doodlopende spoorlijn. Arbeit Macht Frei.
De enige overgebleven gaskamer wil ik eigenlijk liever niet in. Maar ik doe het toch. Uit een raar soort schaamte wellicht, misschien zelfs uit schuldgevoel. Want wie ben ik om te zeggen dat ik die ellende niet wil zien? En dus schuifel ik stilletjes mee met de rest van de meute, dwars door de donkere ruimte met de grote schoorsteen.
Hoe kon dit ooit gebeuren? Waarom konden de nazi's zo lang hun gang gaan? En vooral: hoe voorkomen we dat zoiets weer gebeurt? Het zijn vragen die mij en mijn reisgenoten na ons bezoek lang bezig blijven houden. Want schuiven de grenzen van wat gewoon wordt gevonden net als toen niet steeds een stukje verder op? In Polen bijvoorbeeld, dat net als Hongarije en Slowakije de deur gesloten houdt voor vluchtelingen. Of in de VS, waar Trump de verkiezingen won dankzij de diepgewortelde xenofobie waarop hij een groot deel van zijn campagne baseerde. In Frankrijk, waar Le Pen hetzelfde probeert. Of in ons eigen land, waar Wilders al jaren weg komt met uitspraken die hele groepen Nederlanders reduceren tot hun geloof en afkomst.
Bij thuiskomst lees ik dat de PVV op dit moment de grootste partij is in de Peilingwijzer. Tegenover onderzoeksbureau I&O Research verklaren kiezers dat de rechtszaak tegen Wilders en het debat over Zwarte Piet de belangrijkste redenen zijn om op de PVV te stemmen. "Ben het gewoon zat dat de gekleurde medelanders zo lopen te zeiken. Ik wil mijn land en tradities behouden." "Ik ben blij dat eindelijk iemand zijn mond durft open te doen." "Ik heb geen alternatieven meer."
Ik denk aan de woorden van de dame met het nummer op haar arm. "Jullie weten niet hoe erg het was. Maar het kan wel, want het is gebeurd."
undefined
