'Het is een typische feelgoodfilm'

Toen historicus David Barnouw begin jaren negentig aan de universiteit van Atlanta college gaf, werkte een van zijn collega's daar aan het boek over de Holocaust dat een staartje zou krijgen. Deborah Lipstadt zou erdoor gedwongen worden voor de rechter het bestaan van de Holocaust te bewijzen. De film 'Denial' vertelt nu dat verhaal. Barnouw (68), jarenlang werkzaam voor het Niod, zag voor Trouw de film in voorpremière.

In het boek dat de Amerikaanse historica Lipstadt in 1993 publiceerde, voerde ze de Britse publicist David Irving op als Holocaustontkenner. Hij betichtte Lipstadt van smaad, en spande in 1996 een rechtszaak aan tegen de schrijfster en uitgever Penguin Books.

"Het absurde is, dat Lipstadt en haar advocaten gedwongen werden om voor de rechter de Holocaust te bewijzen", zegt Barnouw. "Dat is natuurlijk heel gek. Het gaat om historisch onderzoek dat helemaal niet thuishoort in de rechtbank. Maar het Britse rechtssysteem is zo ingericht dat de aangeklaagde zich moet verdedigen en met bewijs moet komen. Het is de omgekeerde wereld, en dat laat de film goed zien."

De manier waarop het verhaal van de Holocaustontkenning in de film van Mick Jackson tot leven komt, als rechtbankdrama, vindt hij interessant, "al is de impact van het drama niet te vergelijken met een klassieke oorlogsfilm als 'Schindler's List'."

Van de gemengde ontvangst van Denial is Barnouw op de hoogte. De Britse krant The Guardian was hard in haar oordeel en sprak van een rechtbankdrama met nul nuance. Filmvakblad Variety hield het op een onhandige, ongemakkelijke film. "In het Nieuw Israëlietisch Weekblad las ik deze week ook een stevige kritiek", zegt Barnouw. "Ik begrijp de bezwaren wel. De film wil naast een aangrijpend verhaal ontspanning bieden en eindigt daardoor in zo'n typische feelgoodfilm."

De scène waarin Lipstadts advocaat tijdens een bezoek aan Auschwitz een stukje prikkeldraad pikt, is volgens de historicus volstrekt uit den boze. "De scène heeft wel een functie, het stukje prikkeldraad is iets tastbaars. Maar op locatie in Auschwitz zoiets in je zak steken, dat kan natuurlijk helemaal niet."

Barnouw heeft wel waardering voor de filmmakers die gokten op een groot, hedendaags publiek. "Ik denk aan 'Shoah', de negen uur durende documentaire van Claude Lanzmann. Opgebouwd uit interviews met overlevenden van de Holocaust en Duitse daders. Maar er zijn uiteindelijk maar weinig mensen die hem hebben gezien."

In die zin juicht hij het toe dat er een speelfilm is die de Holocaustontkenning thematiseert. "Op internet vind je krankzinnig veel lieden als Irving met racististische en anitsemitische denkbeelden die het bestaan van de gaskamers in Auschwitz in twijfel trekken, of glashard ontkennen. Wat Denial vooral interessant maakt, én relevant, is dat het over 'alternative facts' gaat. We leven in het tijdperk van de alternatieve feiten, nog meer dan toen."

Barnouw, die jaren werkzaam was voor de 'Vereniging Geschiedenis, Beeld en Geluid' en veel kennis opdeed over audiovisuele geschiedschrijving, heeft wel persoonlijke voorkeuren als het om de verbeelding van de Holocaust gaat. "Het Hongaarse Auschwitzdrama 'Son of Saul' vond ik een boosaardig sprookje. De Joodse gevangene die we als lid van een Sonderkommando in een crematorium in Auschwitz volgen, zou al na vijf minuten door een SS'er zijn doodgeschoten. Ook brengt hij de opstand onder de gevangenen in gevaar, omdat hij zo nodig een Joodse begrafenis moet organiseren. Volstrekt ongeloofwaardig."

Barnouws voorkeur gaat uit naar Schindler's List. "Omdat het een oorlogsfilm is die over personen gaat, over individuen, niet over miljoenen. Door Spielbergs heldere aanpak staat de film vers in mijn geheugen."

Auschwitz heeft geen dramatisering nodig

Denial
Regie: Mick Jackson
Met: Rachel Weisz, Tom Wilkinson, Timothy Spall
***

In 1996 werd de Amerikaanse historicus Deborah Lipstadt in Engeland voor het gerecht gedaagd door de Britse Holocaustontkenner David Irving. In haar boek 'Denying the Holocaust' had ze Irving geschiedvervalsing verweten en hij eiste rectificatie. Plotseling bevond men zich in de bizarre situatie dat een Britse rechter moest beslissen of de Holocaust had plaatsgevonden.

'Denial' is de verfilming van die rechtszaak, gebaseerd op de rechtbanknotulen, met Rachel Weisz in de rol van Lipstadt en een akelig overtuigende Timothy Spall als Irving. Als samenvatting van een historische rechtszaak die vier jaar duurde en waarvoor de rechter uiteindelijk een vonnis van 333 pagina's schreef, is de film redelijk overtuigend. Niet helemaal, want het cruciale punt van Irvings moedwillige verdraaiing van de feiten wordt er even snel doorheen gejast.

Maar de juridische strategie, waarin de keuze van Lipstadts advocaten om geen overlevenden van de kampen te laten getuigen aanvankelijk op veel verontwaardiging kon rekenen, wordt helder uiteengezet. Net als details van Irvings argumentatie, die uit was op niks minder dan een rehabilitatie van Hitler en die de Holocaust een Joodse uitvinding noemde, bedoeld om geld binnen te halen.

Het probleem is de dramatisering. Niet eens de uitstraling, van ongeïnspireerd televisiedrama. Het is de rommelige combinatie van eerbied voor het onderwerp en tegelijk de platvloerse verbeelding daarvan. 'Pas op waar je loopt, dit is heilige grond', klinkt het bij een bezoek aan Auschwitz. Alsof dat al niet overbodig genoeg was, volgt nog een shot van schoenen die voorzichtig over de grond lopen. De film gaat zelfs zover dat door een raampje, heel kort, de fictieve doodsangst op fictieve gezichten in de gaskamer te zien is. Dat is geen respect, dat is het uitmelken van leed. 'Dit is geen herdenking, dit is forensisch onderzoek', zegt iemand over de rechtszaak en zoiets ambieert de film ook. Ook al wil Denial terughoudend zijn, te vaak geven de makers toe aan de verleiding om de verschrikkingen te benadrukken. Maar die moet je juist voor zichzelf laten spreken.