Het glas is halfvol in de kerk

In Assen runnen kerkleden een popupwinkel om de banden met de stad aan te halen. In Jorwert zijn sinds een paar jaar stiltewandelingen. En in Cothen is een 'kliederkerk', speciaal voor gezinnen. De afgelopen weken reisde Trouw door Nederland, van Enschede naar Den Haag en van Cothen (Utrecht) naar Jorwert (Friesland). De krant keek in een serie reportages hoe de gelovigen in deze steden en dorpen de protestantse traditie opnieuw vormgeven. De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) denkt op dit moment volop na over de vraag hoe hun traditie er over tien jaar uit moet zien. Veel is onzeker, maar over één ding zijn de betrokkenen het eens: Het zal er heel anders uitzien dan nu - kleiner vooral.

Wat zeggen de pogingen tot vernieuwing over de Protestantse Kerk? "Als je het vanaf een afstand bekijkt dan had dit al veel eerder moeten gebeuren. De experimenten zijn duidelijk ingegeven door crisis", zegt antropoloog Miranda Klaver, die onderzoeker is bij het 'Amsterdam Center for the Study of Lived Religion' van de Vrije Universiteit.

Ze krijgt bijval van Kim Knibbe, godsdienstsocioloog aan de Rijksuniversiteit Groningen. Knibbe kent de situatie van de Nederlandse protestanten niet tot in detail, maar weet veel van de internationale ontwikkelingen. "In heel Europa hebben mainstreamkerken het moeilijk. Ze worden oubollig gevonden", zegt ze. Toch vraagt Knibbe zich af of de kerken hun huidige situatie als een probleem moeten zien. "De Protestantse Kerk en soortgelijke kerken willen expliciet de zwakkeren en kwetsbaren in de samenleving erbij betrekken, dat brengt bepaalde keuzes met zich mee waarmee ze niet de massa's mobiliseren zoals sommige evangelische en pinksterkerken doen. Die cultiveren soms juist het imago van kracht, succes en vooruitgang. Daarbij hoort de nadruk op groei, dat is deel van het succesverhaal."

Trouw bezocht onder meer een koffiemiddag in het Haagse stadsdeel Laak, waar de kerk middagen verzorgt in een buurthuis. Volgens Knibbe sluit dit soort vormen aan bij een kerngedachte die van oudsher aanwezig is in de protestantse traditie: "Er is een samenleving en daar willen we wat voor betekenen, is de redenering. Die maatschappelijke functie zie je hier terug."

undefined

Experiment

De Anglicaanse kerk in Engeland is de Nederlandse protestanten voorgegaan. Daar is de kerk al een jaar of vijftien op zoek naar nieuwe vormen - 'fresh expressions', worden ze genoemd. Klaver: "Er gebeurt daar van alles, maar het houdt de krimp niet tegen. Wel is het inspirerend voor de betrokkenen. Het betrekt in bepaalde gevallen ook weer mensen bij de kerk die anders al waren vertrokken."

Dat laatste is van groot belang, denkt Henk de Roest, hoogleraar praktische theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen. Door na te denken over verandering, vindt er in Nederland een omslag plaats in de hoofden van kerkleden, vertelt hij. "Jarenlang was krimp het centrale woord. Sinds een jaar of vijf zie je dat de kerkleiding heel bewust nieuwe initiatieven van kerkzijn stimuleert. Op plekken waar men daarmee aan de slag gaat, zie je een veranderende geesteshouding. Het gaat niet langer om krimp, maar om het experiment. Het glas is hierdoor niet langer halfleeg, maar halfvol."

De Protestantse Kerk in Nederland kent vele stromingen, van behoudend tot vrijzinnig. In de serie in de krant kwamen voornamelijk kerkelijke gemeenten in beeld uit het brede midden. Dat is de groep waar de kaalslag de afgelopen jaren het grootst was. "Daar zie je dat er toch nog van alles mogelijk is, als er maar wordt geïnvesteerd in mensen en middelen", zegt De Roest.

Gemeenten die deel uitmaken van de protestantse kerk beschikken vaak nog over enorme financiële reserves, zo berekende onlangs het instituut waaraan hij verbonden is. Wie de reserves van de protestantse gemeenten in heel Nederland bij elkaar optelt, komt uit op een bedrag van vele honderden miljoenen euro's. De Roest: "Dat geld is er voor later als het moeilijk wordt, was altijd de gedachte. Maar dat 'later' is nu. Nú zijn de benarde tijden om dat geld dat door generaties bij elkaar is gespaard te gebruiken."

undefined

Mag het nog over Jezus gaan?

De protestantse gelovigen mikken niet langer op groei. Ze zijn blij zijn met iedereen die interesse toont. Van het winnen van zieltjes is geen sprake, zo benadrukten de betrokkenen in de verschillende artikelen. Knibbe: "Die uitgebalanceerde benadering is kenmerkend voor een kerk als de Protestantse Kerk in Nederland. Ze vragen niet veel van mensen. Ze willen er voor iedereen zijn. Kerken die veel vragen van de bezoekers, bijvoorbeeld door duidelijke grenzen te stellen aan wat je moet geloven, zijn succesvoller als je kijkt naar de aantallen." Het valt Klaver ook op dat de personen die in de vijf reportages aan het woord komen, sterk benadrukken dat het hun gaat om gezelligheid en aandacht voor de ander. "Ik dacht wel: mag het ook nog over Jezus gaan? Is het nog meer dan een gezellige sociale club?"

De Roest, Knibbe en Klaver denken dat er naast de nieuwe vormen van kerkelijkheid, ook de traditionele kerkdienst zal blijven bestaan. De Roest: "Ook in de oude vormen zit een aantrekkingskracht. Natuurlijk, het is een taal voor ingewijden, maar daar ligt ook de kracht. Juist de vaste rituelen geven houvast. Ik zie het in mijn eigen kerk waar nu vluchtelingen komen. Ze verstaan niet veel van het Nederlands maar ze zeggen wel: 'Hier is God'."

De afleveringen van de serie 'kerk van de toekomst' verschenen op woensdag 21 en 28 oktober en 4, 11 en 25 november.

undefined

Toekomst is begonnen

Kerkleider (scriba) Arjan Plaisier stelde in een interview met Trouw dat de Protestantse Kerk niet langer in elke stad en dorp aanwezig hoeft te zijn. Hij vindt ook dat kerkdiensten niet meer moeten ogen als een 'Chinees schouwspel'. Hij krijgt veel bijval, van jonge predikanten, de generale synode (landelijke vergadering met afvaardigingen uit de plaatselijke kerken) en ook van 'gewone' kerkleden. De komende tijd bezint de kerk zich op de toekomst.

undefined