Het 'Evangelie van Jezus' vrouw' blijft toch erg verdacht
Vrijwel iedereen had het al afgeschreven, maar vorige week claimden onderzoekers dat het 'Evangelie van de vrouw van Jezus' toch eeuwenoud is. Een moderne vervalsing zou zelfs uitgesloten zijn. Sceptici zijn nog steeds niet overtuigd.
Eigenlijk mag het de naam 'evangelie' niet dragen. In tegenstelling tot de andere antieke verhalen over Jezus' leven bevat het papyrusfragment dat twee jaar geleden opdook slechts een paar zinnen. Of, beter gezegd: flarden van zinnen. 'Jezus zei tegen hen: mijn vrouw...', staat er. En: 'zij zal mijn discipel kunnen worden'. Schaarse informatie, dus. Maar ook pikante informatie.
Toen de Amerikaanse historica Karen King de papyrus anderhalf jaar geleden wereldkundig maakte, ontstak er direct een storm van kritiek. Collega's wezen op de eigenaardige spelfouten en de overeenkomsten met een andere oude tekst. De historica schatte dat het fragment stamde uit de vierde eeuw stamde, maar had daarvoor geen bewijs. Bovendien had ze geen tests uitgevoerd om te leeftijd van het fragment vast te stellen.
Afgelopen donderdag leek dat bewijs er alsnog te komen. In het wetenschappelijke tijdschrift Harvard Theological Review beschrijven onderzoekers van drie universiteiten dat de materialen van de papyrus stammen uit de zesde tot de negende eeuw. De chemische opbouw van de inkt is volgens hun tests 'perfect consistent' met die van andere manuscripten uit de periode van 400 voor Christus tot 700 of 800 na Christus.
Toch lijken historici, theologen en godsdienstwetenschappers nog niet helemaal overtuigd. In columns en essays waarschuwden ze de afgelopen dagen voor overhaaste conclusies. Een overzicht van de belangrijkste kritiekpunten.
Eén bewijs is geen bewijs
Eerst een inkoppertje: deze tekst bewijst niet dat Jezus getrouwd was. Als hij inderdaad is geschreven tussen de zesde en de negende eeuw, had de auteur zeker weten geen eerstehands kennis over het leven van Jezus. Hij kan zich hebben gebaseerd op eerdere teksten, maar dat roept de vraag op waarom er nooit eerder een tekst over Jezus' vrouw is gevonden. Als een tekst eeuwenlang is overgeschreven, moet daar toch meer dan één exemplaar van te vinden zijn.
Verder is het opvallend dat de andere bronnen over Jezus' leven niets vertellen over zijn huwelijkse staat. 'Het was destijds heel gebruikelijk dat joodse rabbi's een vrouw hadden', vertelt nieuwtestamenticus Bert Jan Lietaert Peerbolte van de Vrije Universiteit in Amsterdam desgevraagd.
Peerbolte: 'De evangeliën en de andere teksten over Jezus zijn vrij gedetailleerd. Het is daarom des te opvallender dat er niet over een vrouw wordt gesproken. Ik vind dat een teken aan de wand.' De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat historica King al vanaf het begin waarschuwt dat de tekst niets bewijst over Jezus' huwelijkse staat.
De gelijkenis met het Thomasevangelie blijft verdacht
Dan de betrouwbaarheid van de papyrus zelf. Hoe groot is de kans dat twee auteurs onafhankelijk van elkaar precies dezelfde spelfout maken? Zes zinnen in het 'Evangelie van de vrouw van Jezus' zijn identiek aan die in het Thomasevangelie, een tekst over Jezus die deels in 1900 en deels en 1945 werd gevonden in Egypte. Het Thomasevangelie stamt waarschijnlijk uit de vierde eeuw.
De oorspronkelijke, koptische grondtekst van het Thomasevangelie die sinds 1997 op internet staat, bevat de zin 'Mijn moeder gaf mij leven'. De formulering is hoogstwaarschijnlijk fout, want in de grondtekst staat vrijwel zeker 'Mijn moeder gaf mij het leven'. Met een lidwoord dus. In de papyrus komt dezelfde formulering terug.
Die fout was te verklaren geweest als de fout ook in het originele Thomasevangelie had gestaan, maar dat is niet het geval. Het lijkt er dus op dat het Evangelie van de vrouw van Jezus geschreven is door een hedendaagse vervalser - iemand die zich baseerde op een tekst die hij van internet had gehaald. De onderzoekers sloten dat scenario vorige week uit. Volgens hen bewijzen tests dat de papyrus wel degelijk antiek is. Maar critici wijzen nu op een gat in hun argumentatie.
Het kan nog steeds een recente vervalsing zijn
De papyrus is hoogstwaarschijnlijk eeuwenoud, maar de inkt hoeft dat niet te zijn. De elektrotechnici die de inkt bestudeerden hebben alleen onderzocht of inkt bestaat uit de ingrediënten die eeuwen geleden in het Midden-Oosten werden gebruikt. Conclusie: ja, ook hier komen die ingrediënten terug.
Die ontdekking laat op het eerste gezicht weinig ruimte voor twijfel. Maar wat als een knappe, recente vervalser inkt heeft gemaakt met de ingrediënten van weleer? Hij kan de inkt hebben gebruikt om een oud en blanco stukje papyrus te beschrijven. Het is niet duidelijk hoe groot de kans is dat hij daarmee zou wegkomen, maar het zeker een optie. Bovendien verklaart het de gelijkenissen met het Thomasevangelie en de spelfouten.
Onderzoekers kúnnen zo'n scenario uitsluiten door ook de inkt aan een leeftijdstest te onderwerpen. Maar aan die aanpak kleeft een groot probleem: tijdens de test gaat het papyrusfragment verloren. Dat is natuurlijk geen optie. Ergo: we zullen waarschijnlijk nooit zeker weten of de inkt recent is. Maar ook zonder definitief bewijs blijft de papyrus erg verdacht. In ieder geval kunnen de onderzoekers niet claimen dat de papyrus authentiek is - daarvoor is hun bewijsvoering te mager.
De papyrus dook ineens op, uit het niets
Tot slot nog een verdachtmaking. King kreeg de papyrus van een verzamelaar die anoniem wil blijven. Niemand weet waar die verzamelaar het op de kop heeft getikt. Dat is op zich geen bezwaar, maar het maakt het er ook allemaal niet duidelijker op. Als hij openheid van zaken zou geven, kunnen onderzoekers proberen te achterhalen wie de vorige eigenaren zijn.
Verder is het de vraag waarom de verzamelaar anoniem wil blijven. Heeft hij iets te verbergen of wil hij gewoon voorkomen dat dieven hem en zijn waardevolle collectie weten te vinden?
