Het Amsterdamse licht

Hoewel geografisch afgebakend is de plaats van handeling dit keer tamelijk ruimschoots te nemen, namelijk: alom. Voor de jaarlijkse herfsttentoonstelling kozen de Samenwerkende Amsterdamse Kunstenaarsverenigingen (SAK) dit keer het thema ’het Amsterdamse licht’.

Ook de kunstenaars zelf moesten het thema zo ruim mogelijk duiden, want op een ansichtkaartenkabinet met een verlichte Schreierstoren of een in ochtendlicht badende Magere Brug zaten kunstenaars noch organisator Jan Verhoeven te wachten.

Behalve 111 schilderijen en foto’s zijn er ook sculpturen te zien. Het eikenhouten ’vrouwenvrijheidsbeeld’ dat Hanneke de Munck uit een omgewaaide boom van het Vondelpark beeldhouwde, krijgt in de expositieruimte van Loods 6 pal als vanzelf ’het Amsterdamse licht’ dat het verdient: door de lichtspiegeling van het belendende IJ-water.

En wat het keramisch portret van Baruch d’Espinoza daar op die piëdestal doet? Samensteller Jan Verhoeven blijft in de plooi: ,,Spinoza is allicht het intellectuele licht.”

Daarentegen koos Joost van der Krogt een nogal letterlijke locatie door een oranjerode weergave van de Centrale Hemweg in te sturen; de bron die het licht voedt.

In de door Henk van Ulsen uitgesproken openingswoorden typeert Kees Fens enkele voorbeelden van ’Amsterdams licht’. ,,Ik weet nu het tekort van de Wibautstraat: het licht valt in te grote bakken naar beneden, verspreidt zich in een zekere schraalheid over de ruimte en kan nergens een schaduw scheppen.”

Behalve de Plantage Badlaan en de Vondelstraat heeft Fens nog een lievelingslocatie. ,,Het licht raakte de weg kwijt en alles werd grijs, de bomen bijna ook al. Ik keek op wat een verlaten wereld die was blijven steken in de jaren dertig. Ineens, alsof Gorter in de buurt was, brak de grijsheid, het licht had de weg teruggevonden, daar schitterde het water van de kade in het altijd nieuwe licht van mei. Ik keek op een net gemaakte wereld: de huizen van de kade kregen iets gelukkigs, de ramen konden zo veel licht niet aan. Het kwam weer naar buiten, met het geluk mee. Ik vond de Bernard Zweerskade de mooiste straat van Amsterdam.”

Maarten Welbergen zond een curieuze, nocturne triptiek van olieverf op linnen in: ’de Hondencoeterstraat bij avondlicht’, ’de Banstraat met lichtreflectie’ en ’het Obrechtplein met straatlantaarn’.

Met dat laatste doek corrigeert Welbergen overigens subtiel de historie. De zo typerende lantaarnpaal die industrieel vormgever Friso Kramer ontwierp geeft vandaag de dag lang niet zo’n mooi licht als Kramer bedoelde.

De Amsterdamse gemeenteraad besloot ooit dat alle gemeenteverlichting uit spaarlampen moet bestaan. En hielp daarmee de oorspronkelijke lichtval Kramers lantaarn om zeep.

Zijn lantaarn moest nu juist het licht niet bundelen, maar majestueus rondom de paal uitwaaieren. Zoals op Welbergens schilderij alsnog te zien valt.

Dag en nacht, binnen en buiten, voorjaar of najaar: alle weergesteldheden en overige temperamenten van ’het Amsterdamse licht’ vallen op de tentoonstelling te bespeuren.

Juliwolken boven dromerige dukdalven van het IJ, kleurige spiegelingen in het grachtwater, oeverloze mist boven de Jan Schaeferbrug, deinende vitrages voor een Mokums raamkozijn, de Mozes en Aüronkerk in Turnertoonzetting, Osmo Rauhala-achtige abstracten van Mieke Mens, kloeke onweersluchten boven de Schellingwoudebrug, verstilde locaties het hele jaar door geportretteerd steevast om 17.00 uur.

Ieder zocht en vond z’n eigen kader, zoals de dichter Bloem dat in de eerste helft van z’n sonnet ’De Dapperstraat’ deed:

,,Natuur is voor tevredenen of legen.

En dan: wat is natuur nog in dit land?

Een stukje bos, ter grootte van een krant,

Een heuvel met wat villaatjes ertegen.

Geef mij de grauwe, stedelijke wegen,

De’in kaden vastgeklonken waterkant,

De wolken, nooit zo schoon dan als ze, omrand

Door zolderramen, langs de lucht bewegen.”