Hermitage / Kunstmultinational aan de Amstel

Een zekere expansiedrift valt Mikhail Piotrovsky niet te ontzeggen. De altijd beminnelijke, maar in feite zeer gedecideerde directeur van de Hermitage, waarschijnlijk 's werelds grootste museum in het Russische Sint-Petersburg, is zeer beslist: ,,Wij zijn een museum voor de wereld. Dat betekent dat we onze schatten -en dat zijn er vele miljoenen- aan een groot publiek willen tonen.''

Om die reden ging de Hermitage al eerder een samenwerkingsverband aan met het Amerikaanse Guggenheim Museum. Dat resulteerde in een Hermitage-filiaal in gokstad Las Vegas. Sinds enige tijd is in Londen, niet ver van de Theems, een tweede filiaal geopend in het historische onderkomen Somerset House.

En vanaf vandaag kan ook Amsterdam kennismaken met de Russische collecties. Kroonprins Willem-Alexander meerde er gisteren speciaal voor af aan de Amstel. Daar is in een uitbreiding van het bejaardenhuis De Amstelhof een voorzichtig begin gemaakt met een heuse 'Hermitage aan de Amstel'. Voor de stichting van dit derde filiaal zochten de Russen samenwerking met de Nieuwe Kerk in Amsterdam, een instelling waar al menige tentoonstelling uit het Russische museum te zien was.

De rolverdeling in Amsterdam is duidelijk: de Hermitage in Sint-Petersburg maakt een keuze uit de eigen collecties: de kunst die bezoekers in Rusland op zaal kunnen zien, of de kunst die bezoekers nooit te zien krijgen, omdat die zich in depot bevindt. De Hermitage Sint-Petersburg zal ook de kennis en organisatie leveren. In Amsterdam begeleidt de Nieuwe Kerk de Russische kunst, verzorgt de promotie en trekt er publiek voor aan.

Elke bezoeker die de Hermitage aan de Amstel bezoekt, betaalt één euro mee aan de renovatie van het paleizencomplex aan de Newa in Sint-Petersburg. Hoe hard dat nodig is, bleek enkele jaren geleden na een fikse regenbui: de muren van de zaal waar de Hollandse meesters uit de 17de eeuw hangen, waren door en door vochtig. De vriendenkring van de Hermitage die onder auspiciën van de Nieuwe Kerk in Amsterdam is opgericht, bracht vliegensvlug een miljoen gulden bijeen, zodat de Rembrandts nu droog bekeken kunnen worden.

Hermitage-directeur Piotrovsky heeft er dus alle baat bij om op grond van zijn museale collecties fondsen te genereren. Dat was dan ook de reden dat hij enkele jaren geleden inging op het aanbod van Nieuwe Kerk-directeur Ernst Veen. Die liet zich tijdens een onderhoud in het winterpaleis van de Russische tsaren ontvallen dat er op termijn een prachtig historisch gebouw in Amsterdam vrijkwam en dat na grondige verbouwing geknipt was voor het prestigieuze Russische museum.

Voor Piotrovsky zit er aan dit Amsterdamse contact nog een extra aantrekkelijke kant. ,,Sint-Petersburg en Amsterdam onderhouden al drie eeuwen, eigenlijk sinds de stichting van de stad door tsaar Peter de Grote, nauwe banden met elkaar. Zoals u weet is de tsaar ook in Amsterdam geweest en heeft hij bij u zaken afgekeken die hij later in Sint-Petersburg heeft geïntroduceerd. Met dit filiaal van de Hermitage willen we een ambassadeursfunctie vervullen. We treden daarmee in de voetsporen van Peter de Grote. De tsaar is bovendien de grondlegger van de collecties van de Hermitage geweest, een rol die na hem door tsarina Catharina de Grote met zoveel verve is overgenomen.''

Piotrovsky vindt wel dat de Amsterdamse vestiging geen kopie van het Sint-Petersburgse museum moet worden. ,,We zullen in Amsterdam geen zaken laten zien die u hier in Amsterdam al heeft. Dus geen Rembrandts, geen oude Hollandse meesters. Wel kunst die bij u minder bekend is, die complementair kan werken. Wij hebben 450 kunsthistorici, die hun unieke kennis kunnen inbrengen. We zijn gespecialiseerd in wetenschappelijk onderzoek en kunsteducatie.'' Zo opent de Hermitage aan de Amstel met een kinderatelier op de bovenste etage, een gegeven waar de scholen in Amsterdam Oud-Zuid al voor in de rij staan.

De Hermitage aan de Amstel begint het tentoonstellingsprogramma met een bijzondere presentatie van Grieks goud. Dat zijn sieraden en andere gebruiksvoorwerpen die in de Griekse kolonies aan de kusten van de Zwarte Zee in de 19de eeuw zijn opgegraven. De Hermitage heeft voor zulke opgravingen een eigen archeologische dienst die jaarlijks een belangrijke 'site' blootlegt. Later in het jaar -de exposities lopen vijf, soms zes maanden- volgt een tentoonstelling gewijd aan het laatste tsarenpaar Nicolaas en Alexandra. Voor volgend jaar staat een overzicht van de Italiaanse renaissance te wachten.

Blijft de vraag hoe dit filiaal van de Russische kunstmultinational gefinancierd wordt: vanuit de hoofdvestiging, die zoals bekend tamelijk armlastig is, of vanuit de Nieuwe Kerk? Ernst Veen is daar openhartig in: ,,We hebben een stichting opgericht waar zowel de Hermitage in Sint-Petersburg als de Nieuwe Kerk in participeert. We hebben bewust niet gekozen voor rijkssteun. De helft van de begroting moet uit eigen inkomsten komen. We schatten dat we jaarlijks 200000 bezoekers trekken. Dat betekent ook dat er twee ton naar Sint-Petersburg gaat -en de andere helft komt van vaste sponsors.''

De nieuwe stichting heeft meerjarenovereenkomsten met de Fortis Bank en KPMG (accountants en consultancy) gesloten. De Sponsorloterij heeft de eerste grote kosten voor haar rekening genomen. Vaste subsidiënten zijn de Provincie Noord-Holland en de gemeente Amsterdam. ,,Het gebouw zelf hebben we voor het symbolische bedrag van één euro gekregen.''

Wat er nu in de Hermitage aan de Amstel is te zien, is nog maar een voorproefje van een veelomvattender project. De Nieuwe Kerk heeft in de afgelopen jaren alle energie gestoken in een totale renovatie van het Neerlandia-pand aan de Nieuwe Herengracht, dat in de 19de eeuw als een uitbreiding van de Amstelhof was neergezet. Dit gebouw was ooit bestemd voor de behuizing van zestig oudere echtparen. Groot is het pand allerminst en dat betekent ook dat de Hermitage er alleen met bescheiden middelen een museum van kon maken.

Dit alles in afwachting van de verbouwing van de eigenlijk Amstelhof, het veel grotere, fraaie historische pand waar de Hermitage aan de Amstel over vier jaar wil intrekken. In theorie zou dat museum net zo groot kunnen worden als bijvoorbeeld het Rijksmuseum. Toeristen kunnen dan van de Magere Brug zó naar de Hermitage wandelen. Plannen hiervoor zijn nog in een pril stadium, zo is nog niet bekend welke collecties hier te zien zullen zijn.

Architect Hubert-Jan Henket, een rijzende ster, mocht de eerste Hermitage-vestiging verbouwen. Eerder ontwierp hij het nog altijd bijzondere designpaviljoen van museum Boijmans in Rotterdam, deed hij de uitbreiding van Teylers Museum in Haarlem, renoveerde hij het Singer in Laren en legde onlangs de laatste hand aan de restauratie van sanatorium Zonnestraal in Hilversum.

Het Neerlandia-pand bezat totaal geen historische sfeer meer, toen het voor de verbouwing werd opgeleverd. Maar dat maakte de verbouwing eerder overzichtelijker: ,,We hoefden alleen rekening te houden met de chaos die hier alom heerste'', aldus Henket. In Sint-Petersburg is het prachtige gebouw van de Hermitage zelf ook een trekker, dat zat er in de 'kleine' Hermitage aan de Amstel niet in. ,,Daarvoor had dit gebouw veel meer karakter moeten hebben. We hebben de formule omgedraaid; in plaats van een paleis aan de Amstel voor Russische schatten, bieden we de Hermitage hier een juwelendoosje waar de schatten zo goed mogelijk tot hun recht komen.'' Of Henket straks ook het plan voor de verbouwing van de Amstelhof mag leveren, is nog onzeker. De verbouwing wordt Europees aanbesteed.

De Hermitage aan de Amstel heeft nu twee etages expositieruimte. Een open, licht trappenhuis verbindt ze met elkaar. Dat werkt uitnodigend: vanaf de trap word je naar de kunst getrokken.

De openingstentoonstelling is door voormalig museumdirecteur en ontwerper Wim Crouwel heel terughoudend ingericht: de Griekse sieraden liggen op blauwe zijden stof, als in een juwelenkistje. Het elimineert elke kitscherige bijwerking. Smaak prevaleert.

'Grieks goud' t/m 29 augustus in Hermitage aan de Amstel, Nieuwe Herengracht 14 in Amsterdam, dag. 10-17 uur.