Heleen van Royen troost, reddert en helpt haar dementerende moeder

Schrijfster Heleen van Royen moet huilen, haar mascara loopt uit. Ze zit op de bank bij haar dementerende moeder en krijgt het even te kwaad. Waarom huil je, vraagt haar moeder. “Om jou”, zegt Van Royen. “Dat moet je niet doen”, zegt haar moeder. “Kijk, mijn tijd is op een gegeven moment om. En jij moet nog even door. Zullen we maar samen thee inschenken?”

Het is een van de intieme scènes uit ‘Het doet zo zeer’, de documentaire die Heleen van Royen over haar vierentachtigjarige moeder maakte. Die lijdt aan alzheimer, haar heup is versleten en ze heeft steeds meer zorg nodig omdat ze in haar eentje aan het vervuilen is. Daarom besluit Van Royen, die jarenlang in Portugal woonde, terug naar Nederland te verhuizen om voor haar moeder te gaan zorgen. Ze regelt een rollator en een heupoperatie en laat een mantelzorghuisje bouwen in haar eigen achtertuin.

Heleen: “Alles wat ik kan doen om de laatste jaren van jouw leven, de herfst, de winter, hoe noem je dat, zo leuk mogelijk te maken, wil ik doen.”

Moeder: “Maar jij begrijpt niet dat ik het zat ben. Het leven ben ik een beetje zat. Omdat ik het niet kan doen zoals ik het wil. En dat snap jij niet.”

Heleen: “Dat snap ik wel, maar ik vind het heel moeilijk te accepteren. O mam, ik hou zo van je.”

Tekst loopt door onder afbeelding.

Heleen van Royen als lieve, geduldige mantelzorger, die steeds weer hetzelfde gesprek voert met haar verwarde moeder. Die reddert en troost en haar moeder helpt met het indoen van haar kunstgebit: in die rol kenden we haar nog niet. Maar dat ze ook deze fase van haar leven deelt met het grote publiek - de film draait vanaf vandaag in de bioscopen - wekt geen verbazing.

De schrijfster geeft zichzelf graag bloot, letterlijk en figuurlijk. Het leverde haar honende en lovende typeringen op, van schandaalschrijfster en beroepsexhibitionist tot neofeminist en vrouwelijke Jan Cremer.

Openhartig en schaamteloos is Van Royen al sinds haar hilarische debuut ‘De gelukkige huisvrouw’ (2000), waarin ‘kakmadam’ Lea uit Aerdenhout een gruwelijke bevalling moet doorstaan, compleet met tang, schaar en pomp, en daarna ten prooi valt aan een psychose.

Het is fictie op haar eigen huid geschreven, zoals ze in interviews vertelt: ook de schrijfster zelf had een moeilijke bevalling, en die wilde ze per se beschrijven. “Elke wee moest erin.” Ook zij had psychoses, daar heeft ze aanleg voor, ‘dat is geen schande’. En net als Lea rouwde ook Van Royen als volwassen vrouw om haar vader, die zelfmoord pleegde toen zij dertien jaar oud was.

Naakt voor de spiegel

Van literaire critici kreeg Van Royens werk vaak een zuinig onthaal, ze noemden het plat en grof vanwege de vele seks en schuttingtaal. Leeghoofdig, nog onder het niveau van de tv-soap ‘Goede tijden, Slechte tijden’, zoals deze krant in 2000 schreef. Intussen werden ‘De gelukkige huisvrouw’ en daaropvolgende libertijnse pageturners als ‘Godin van de jacht’, ‘De ontsnapping’ en ‘De mannentester’ door het publiek gevroten en liet de schrijfster zichzelf ook buiten de literatuur steeds nadrukkelijker zien.

Bijvoorbeeld in de lingerie van Marlies Dekkers, de ontwerpster met wie ze in 2007 het boek ‘Stout’ maakte, ‘over flirten, succes, macht, lingerie en erotiek’. Daarin vertelt Van Royen hoe ze haar eerste setje van Marlies Dekkers koopt en op dag één al uit haar (dure) string knapt. Daar ligt-ie, “helemaal plat, tussen mijn naaldhakken.”

Tekst loopt door onder afbeelding.

Helemaal bloot ging ze voor het eerst in de Playboy in 2006, samen met haar toenmalige echtgenoot en tv-presentator Ton van Royen. Volgens hem was het lichaam van Heleen ‘een waar kunstwerk’ dat dus best bekeken mocht worden.

Dat kunstwerk vervolmaakte de schrijfster in haar project ‘Selfmade. Een fotografisch zelfonderzoek’ in 2014, wat resulteerde in een tentoonstelling in het Literatuurmuseum (toen nog Letterkundig Museum geheten). Het boek dat de expositie van honderden selfies begeleidde, begint met twee pagina’s vol billen, bloot of gehuld in kant. Op andere foto’s staat Van Royen zonder of juist met veel make-up, naakt voor de spiegel, huilend of na de seks met een druppel sperma in het haar. Haar ‘tamponselfie’, in close-up genomen, haalde alle media.

“Is ze exhibitionistisch?”, vraagt Hans Aarsman zich af in het voorwoord voor ‘Selfmade’. “Hysterisch? Narcistisch?” Om daarna te concluderen dat die kwalificaties oppervlakkig zijn. “Iets minder vooringenomenheid, iets meer fantasie en je kunt deze foto’s zien als strijd. De strijd van een vrouw die nietsontziend wil zijn. Niet ten koste van anderen, hoogstens ten koste van zichzelf. Ze toont zichzelf zoals ze is, een vrouw van 49. Is dat goed? Schieten we daar iets mee op? Weet ik niet. Dapper is het zeker”, schrijft Aarsman.

Naast nietsontziend is Van Royen ook altijd een goede zakenvrouw geweest, die haar schrijverschap runt als een bedrijf en geen marketingtechniek schuwt. Maar schrijven vergt tijd, afzondering en concentratie en viel dus niet te combineren met de intensieve mantelzorg voor haar moeder. Filmen wel.

Dus maakte Heleen van Royen (inmiddels bijna 52 jaar) zich een nieuw ambacht eigen, ze leerde filmen en richtte de camera deze keer op haar moeder en ook weer op zichzelf. What you see is what you get: een ontroerend portret van moeder en dochter, dat nieuwsgierig maakt naar haar volgende egoprojecten. Het eerstvolgende ligt waarschijnlijk in de lijn van eerder werk: de schrijfster heeft voor eind dit jaar een seksdagboek aangekondigd.