Hé, lekker wijf!

Oud worden is geen sinecure. Dat hoor ik niet alleen voortdurend van de zestigplussers, die ik nu al een paar jaar interview over doorwerken na het pensioen, ik ervaar het aan den lijve.

Natuurlijk is er ook best iets positiefs te vertellen over ouder worden. Daar beginnen de meeste mensen in die interviews dan ook mee: er komt meer rust, men hoeft zichzelf niet meer te bewijzen, de meeste lastige keuzes zijn allang gemaakt en de behoefte om door iedereen aardig gevonden te worden, is ook verdwenen.

Maar daarna volgen al snel de minpunten en die zijn talrijker dan de voordelen: lichamelijke krakkemikkigheid, angst om niet meer mee te tellen, (seksuele) onaantrekkelijkheid en de angst voor eenzaamheid en dementie.

Opvallend is dat vrouwen meer moeite hebben met de naderende ouderdom dan mannen, vooral met de lichamelijke kant ervan. Het verval van jeugd en schoonheid hakt er bij vrouwen vaak stevig in. Niet zo gek, in een wereld waarin schoonheid identiek is aan jeugd en ouderdom gelijkgesteld wordt met lelijkheid. Ondanks twee feministische golven, die vrouwen een enorme stap voorwaarts hebben bezorgd in het maatschappelijke leven, worden ze nog altijd, veel meer dan mannen, op hun leeftijd en uiterlijk beoordeeld, soms zelfs afgerekend.

Kijk bijvoorbeeld eens naar de afwezigheid van oudere vrouwen op de televisie, terwijl nog veel mannelijke zestigplussers dag in dag uit het beeldscherm vullen. Die ene Nelleke van der Krogt (64) moet het opnemen tegen Jan Mulder (67), Paul Witteman (65), Mart Smeets (65), Andries Knevel (60) en Jack van Gelder (61). En wat mogen Maarten van Rossem (68), Adriaan van Dis (65) en Philip Freriks (67) nog vaak en graag langskomen in alle mogelijke talkshows. Soms krijgen ze zelfs nog een eigen programma op prime time. Dat overkomt Catherine Keyl (65) echt niet meer.

Onder de tientallen bekende zestigplussers die ik de afgelopen vier jaar heb geïnterviewd, was eigenlijk maar één man, die zich zorgen maakte over z'n buitenkant, die met het voortschrijden van de jaren wel eens zou kunnen verpieteren. Dat was advocaat Theo Hiddema (68), een man die bekendstaat om zijn goed verzorgde uiterlijk. Voor hem heeft ouderdom alleen maar een negatieve klank. "Behalve de afhankelijkheid is er de lelijkheid, dat je kromgetrokken voor de spiegel staat en daarin een oude, gerimpelde kop ziet. Als ik kaal zou worden, blijf ik verder binnen en stop met werken. Elk menselijk defect betekent voor mij het einde van mijn werk", aldus Hiddema.

Niet sentimenteel over doen
Dat hoorde ik bepaald niet van mannen als Hans Wiegel, Maarten van Rossem, Leo Been-hakker, Philip Freriks, Bernard Wientjes, Wubbo Ockels, Roel Coutinho en Bram van der Vlugt. Natuurlijk zien die ook wel dat hun uiterlijk schoon afneemt, maar dat belemmert hen geenszins in hun werk. Maarten van Rossem: "Op straat loop je langs een etalage, je kijkt erin en denkt: wie is dat schuifelende nijlpaard ? Dat ben je dus zelf. De aftakeling voltrekt zich, daar moet je niet sentimenteel over doen." Desondanks begon Van Rossem onlangs nog een nieuwe carrière als conferencier in grote theaters. Want: bij mannen gaat het om de inhoud!

Dat ligt bij - de meeste - vrouwen, anders. Die gaan maar al te vaak gebukt onder de aftakeling, waardoor ze bijvoorbeeld nauwelijks aan een nieuwe relatie durven te beginnen, omdat ze het doodeng vinden het oude(re) lijf te moeten tonen aan een nieuwe, wildvreemde man. Daar hebben oudere mannen klaarblijkelijk geen last van, als je leest hoe gemakkelijk zij nog een twintig jaar jongere vrouw durven te vragen bij datingbureau's.

De laatste tijd lees ik regelmatig uitingen van afkeer, soms zelfs haat, jegens oude(re) vrouwen. Neem bijvoorbeeld de schrijver Ad Fransen, met zijn 56 jaar niet meer de jongste. Onlangs schreef hij het boek 'Het meisje met de mooiste heupen', over een man (hijzelf) die een 21 jaar jongere vriendin heeft, door wie hij uiteindelijk in de steek wordt gelaten.

In een interview, afgelopen februari in de Volkskrant, zegt hij: "Een vrouw van mijn eigen leeftijd? Ik weiger met zo'n vrouw naar bed te gaan. Veel mannen zeggen heel slijmerig: het draait om karakter. Ik zeg: karakter kun je niet neuken. Het is toch een eeuwenoud gegeven dat een man op zoek gaat naar jeugd? Als ik op een mannenreisje ga, gaat het gesprek nooit over thuis, terwijl een heleboel van die mannen getrouwd zijn. Het gaat altijd over het verlangen naar een 27-jarige. Ik vind vrouwen van mijn eigen leeftijd een beetje verzuurd. Het is een teken van viriliteit om een mooie, jonge vrouw aan je zijde te hebben."

Diezelfde Ad Fransen, nu in HP/DeTijd, over zijn helden: "Brigitte Bardot omdat ze op het toppunt van haar schoonheid is gestopt en Leonard Cohen, omdat hij op zijn 77ste nog steeds meetelt als zanger." Over met twee maten meten gesproken.

Soms is er ook sprake van oudere-vrouwenhaat bij soortgenoten, zoals bij columniste Annemarie Oster (69). In de Volkskrant schrijft zij, geestig, over (en voor) oudere vrouwen. Haar kritiek op deze groep - ook op zichzelf - is niet gering. Nu hoort dat natuurlijk ook wel bij een column, maar toch...

"Oude vrouwen zijn onzichtbaar en als ze al worden aangekeken, is het met de nek. Ook worden ze, als ze niet oppassen, onder de voet gelopen. Jonge (en oudere) mannen zien hen niet staan, jonge vrouwen wenden hun blik af uit angst voor het eigen voorland en oude mijden hun gezelschap. Niemand zo deloyaal als oude(re) dames onder elkaar, althans als het geen vriendinnen zijn. En soms zelfs dan", schreef ze.

En gelijk geeft ze zelf een staaltje weg van deze deloyaliteit, als ze het heeft over Avro-presentatrice Nelleke van der Krogt (64), omdat die in een interview heeft gezegd dat ze een lange, grijze vlecht neemt en zich wil hullen in wappergewaden als haar tv-loopbaan is afgerond, want "het kan me geen reet meer schelen of ik nog aantrekkelijk ben voor mannetjesdieren". "Geen groter schrikbeeld voor een oude vrouw dan een andere oude vrouw. Zeker een komische Alte als Nelleke van der Krogt", schrijft Oster.

Het nafluiten is gestopt
Over de onzichtbaarheid en onaantrekkelijkheid van de oudere vrouw schrijft ze: "Ik ga als een willekeurige, ja, een onzichtbare passante door het leven. Niks: waar gaan die mooie beentjes naar toe? Stratenmakers zijn nog te belazerd hun lippen te tuiten tot ook maar een fractie van een fluitstand. Er zijn de lusteloos afglijdende mannenblikken. Zoals die van de bekende ex-topman van de VVD. Laatst liep hij langs de gracht, op weg naar de Rode Hoed, in intellectueel gesprek met een andere grijsaard. Groeten ho-maar. Ja, na indringend roepen van mijn kant: Ha, die Frits! 'Dag eh, mevrah...' Had je hem tien jaar geleden moeten horen op dat feestje. Maar ja, dat was bij kaarslicht en ik had mijn haarstuk op."

Vreemd genoeg kwam bij Oster niet de gedachte op dat Frits Bolkestein (79) wel eens aan ouderdomsvergeetachtigheid of staar zou kunnen lijden. Dat oude(re) vrouwen inderdaad onzichtbaar zijn, zie je heel treffend in de film 'The Iron Lady', over de oude Maggie Thatcher. In de beginbeelden zie je haar als oude vrouw met een hoofddoek over straat schuifelen. Niemand herkent in haar de ooit zo beroemde, zelfs gevreesde premier Margaret Thatcher.

Anders dan voor Nelleke van der Krogt, is het uiterlijk heel belangrijk voor Annemarie Oster, zoals ze me vertelde in een recent interview. Maar ja, wat wil je, als je als dertienjarige ooit besloten hebt bij de categorie 'mooie vrouwen' te willen behoren. En met een moeder, de actrice Ank van der Moer, die niet van oudere vrouwen hield en al helemaal niet vanzichzelf als oudere vrouw.

"In het algemeen is niemand erg dol op oude vrouwen, vrees ik. Vooral niet als het om vrouwen gaat die onomwonden als oude vrouw door het leven gaan, met een rare bril, gemillimeterd grijs haar en lelijke Crocs aan de voeten", zegt Oster. Zijzelf is dan ook nog steeds dol op mooie, elegante kleren, ze loopt altijd op hoge hakken omdat ze nogal klein is en heeft een haarstuk in hetzelfde model en in dezelfde kleur als haar eigen haar.

Toen Oster begin zestig was, heeft ze een facelift laten doen, maar nu is ze, zoals ze het noemt, 'uitgecosmetiseerd'. "Want dat moet op een gegeven ogenblik maar eens afgelopen zijn."

Annemarie Osters afkeer van oudere vrouwen die niets meer aan hun uiterlijk doen onder het motto: 'op mijn leeftijd is dat niet meer nodig', deel ik overigens van ganser harte. Aandacht voor de buitenkant is, wat mij betreft, een uiting van zin in het leven.

Voor Oster is haar wekelijkse column in de Volkskrant een pleister op de wonde. "Het helpt om je gevoelens over ouder worden op te schrijven. Het werkt relativerend, therapeutisch."

Niet alleen voor haar, maar ook voor veel lezeressen van haar generatie, denk ik. Net zoals het voor mij een feest van herkenning is om leeftijdsgenoten te interviewen. Met hen kun je ongegeneerd een potje zeuren over toenemende stijfheid, afnemende energie en vervagende vormen. Waarna we overgaan tot de orde van de dag en die is, voor ons in ieder geval, dat wij, hoewel strammer dan vroeger, nog aardig kunnen meekomen in het dagelijkse leven.

Gevraagd naar een verklaring voor de (zelf) haat jegens oudere vrouwen, zegt psychiater Carla Rus: "Ik denk dat het hier om een verschoven moedercomplex gaat: het afstand nemen van je moeder, die toen je nog klein was alles voor jou wilde regelen. Veel moeders kunnen met name hun dochters maar moeilijk loslaten, vandaar dat die dochters zich soms moeten 'losvechten'. De separatie van dochters verloopt vaak moeilijker dan die van zoons, omdat dochters zich als meisje juist vaak eerst met hun moeder hebben geïdentificeerd. Misschien is oude-vrouwenhaat ook wel biologisch bepaald, ze worden immers lelijker gevonden, als je tenminste niet van rimpels houdt, en, in tegenstelling tot mannen die tot op hoge leeftijd vruchtbaar blijven, worden ze onvruchtbaar. Als het inderdaad zo is, dat er een extra negatief beeld bestaat over oude vrouwen, is dit misschien wel een Derde Feministische Golf waard."

Natuurlijk zijn er oude(re) vrouwen die ontsnappen aan de negatieve beeldvorming. Zo hoor je nooit afkeurende geluiden over de leeftijd en het uiterlijk van actrices als Maggie Smith ( 77) Judi Dench (77), Catherine Deneuve (68), Meryl Streep (62) en Anne Wil Blankers (71), maar ook niet over politici als Neelie Kroes (70), Els Borst (80), oud-minister van volksgezondheid) of Hillary Clinton (62). En ex-minister Sybilla Dekker (70) krijgt zelfs een nieuwe baan als financieel toezichthouder van de Nederlandse Antillen. Deze vrouwen dwingen respect af door hun deskundigheid; zij zijn of waren gewoon goed in hun vak. Bovendien zijn ze nooit benoemd vanwege hun uiterlijk, noch hebben ze hun beroemdheid daaraan te danken. Die hebben ze verdiend doordat ze goede politici zijn of waren, of fantastisch kunnen acteren.

Gelukkig heb ook ik geen vak waarin het uiterlijk doorslaggevend is. Vandaar dat ik op mijn 69ste kan doorgaan met interviewen, lezingen geven en radiocolumns uitspreken. Televisie zou een heel ander verhaal zijn.

Dat neemt niet weg dat ik laatst toch heel vrolijk werd, toen twee jonge Marokkanen mij op straat nariepen: hé, lekker wijf! Ik had een grote zonnebril op en was net naar de kapper geweest. Vandaar.

Voor de rest houd ik me vast aan de woorden van Sonja Barend: "Waardig oud worden, daar gaat het om", zei zij begin dit jaar in Nouveau. En aan die van wijlen Bette Davis: 'Getting old is not for sissies' - oud worden is niet voor mietjes.

Hoe verdraagzaam bent u als het gaat om ouder wordende vrouwen?Stuur uw reactie, liefst in maximaal 150 woorden, naar tijd@trouw.nl

De oudere aap
Prof. dr Frans de Waal (beroemd bioloog, gespecialiseerd in de primatologie): "Bij apen is de overgang naar de ouderdom veel moeilijker voor mannen dan voor vrouwen. Zij worden meestal van de ene dag op de andere van hun macht beroofd door jongere mannen, die sterker en sneller zijn. Slechts een enkeling weet achter de schermen macht te handhaven, zoals in de mensenwereld bij oude politici gebeurt. Voor vrouwen is ouder worden veel gemakkelijker, het gebeurt geleidelijk, de macht onder vrouwen wordt niet fysiek beslist en is meestal in het bezit van een van de oudere apen. De alfa-aap is bijna altijd wat ouder en er zijn geen jongere uitdagers onder de vrouwen. Mannelijke apen vinden oudere vrouwen seksueel aantrekkelijker dan jongere.

Bij makaken bestaat een zeer uitgebreid vrouwelijk familiesysteen, waarin dochters en kleindochters zich rond de matriarchen van de clan scharen. De oudere vrouwtjes hebben hier dus zeer veel invloed en spelen de belangrijke rol van grootmoeder."

50 is het nieuwe 40... of 30...of 20?

Opzij bracht vorige maand 'meer dan 20 geruststellende pagina's over die ene veelbesproken leeftijd'. Want volgens het feministisch maandblad zijn vrouwen van vijftig juist in de bloei van hun leven, 'al doen de media alsof ze niet bestaan'.

Op de artistieke zwart-witfoto's zien de geportretteerde vrouwen er inderdaad prachtig, hip, maar vooral leeftijdloos uit. En ze hebben het allemaal ongelooflijk naar hun zin aan gene zijde van die huiveringwekkende grens. "Vijftigers zijn de nieuwe dertigers", zegt een ex-fotomodel dat veel uitgaat. Styliste Brigitte Gadella doet er nog een schepje bovenop: "Alsof ik weer puber ben."

Akkoord, deze generatie wordt heel anders oud dan die van hun moeder. Maar dat de huidige vijftiger het nog steeds heeft over "de vrouw die geen meisje is, maar ook nog geen mevrouw'', riekt naar ontkenning. Toch duiken ook de angsten en twijfels op over dat ouder wordende lijf. "Hoe lang zal ik die botox en facelifts weerstaan?"