Harskamp leeft van het leger

In Nederland zijn weinig dorpen ontstaan vanwege een nieuw geweer. Maar Harskamp op de Veluwe dankt zijn bestaan aan de M95 Steyr-Mannlicher. In 1895 kwam die in omloop. De krijgsmacht had daarvoor een nieuw, groot schietterreinen nodig. "Oefenen achter de kazernes kon niet meer", zegt Eef van Koutrik in het Infanterie Schietkamp Museum in Harskamp. De 85-jarige dorpsbewoner, ruim dertig jaar museumvrijwilliger, toont ze: een oud percussiegeweer met een bereik tot honderd meter en een Steyr. "Die haalt wel duizend meter."

De rest is geschiedenis. En die wordt getoond in Museumpark Harskamp. Veel veteranen komen erop af. Harskamp was aan het eind van de negentiende eeuw woeste grond: lege schrale heide met wat losse boerderijen en buurtkroegen voor boeren en jagers. Een ideale plek voor schietoefeningen. Alle krijgsmachtonderdelen gebruiken het tegenwoordig voor lichtere wapenoefeningen, tot aan de marine toe. Ook de politie traint er. De komst van militairen stempelt deze uithoek in de gemeente Ede sinds 1898. Harskamp is uitgegroeid tot een trots defensiedorp met 3600 inwoners.

Waar een Nederlandse Veteranendag nodig is om de honderdduizend jonge en oude veteranen één dag in de nationale schijnwerpers te zetten, daar denken de Harskampers dagelijks aan defensie. Het schietkamp is hoorbaar aanwezig. "Maar geen Harskamper die klaagt over het geluid", zegt Wout van Stemvoort, de commandant van Infanterieschietkamp (ISK) Harskamp. "Het is eerder andersom. Het schieten betekent dat er hard wordt gewerkt." Van Koutrik, oud-soldaat en Harskamper sinds 1946, stelt: "Je hoort het schieten na verloop van tijd niet meer."

"Er zijn weinig Nederlandse militairen die nooit in Harskamp hebben geoefend", zegt Van Stemvoort. "Noem je de naam Harskamp bij dienstplichtigen, dan zeggen ze dat ze er geschoten hebben, niet dat het een dorp op de Veluwe is." Veel nostalgische oud-militairen en -dienstplichtigen maken de gang naar Museumpark Harskamp. Dat park herinnert aan de nationale en Harskamper infanteriehistorie, de Nationale Reserve en het smalspoor van de ISK. Jaarlijks zijn er 13.000 bezoekers. "Veel pappa's en opa's met kinderen", zegt museummanager Piet van Woerkum. "En schoolklassen."

Wat ISK Harskamp voor militairen onvergetelijk maakt, is de imponerende vuurproef die ze er bijna allemaal ondergingen. Naast 35 schietbanen en een oefendorp bevat het 3400 hectare grote kamp een speciale oefenbaan die soldaten vanuit alle Navo-landen trekt. Een 'unieke faciliteit' noemt Van Stemvoort de baan met loopgraven, een web van laaghangend stroomdraad en schutters. Militairen tijgeren in groepjes naar de overzijde. "De baan is er om hun stressgehalte te verhogen en een team te vormen", zegt de commandant. Herinnert hij zijn eigen laatste vuurproef? Jazeker: "Die was met prins Willem-Alexander."

Het ISK zelf is niet toegankelijk. Maar de maquette van deze baan in het ISK-museum geeft een goede indruk. Zeker zoals Van Koutrik erover vertelt, al heeft hij zelf nooit de vuurproef gehaald: "Die baan is van 1953. Toen was ik geen militair meer." Onder oorverdovend nagebootst geluid van straaljagers en een constant spervuur van echte kogels op 1,10 meter hoogte gaan militairen de baan op, zegt hij. Links en rechts ontploffen bommen. In tijgersluipgang moeten ze, het geweer op een arm tegen zand in de loop, samen de overkant zien te halen. Zo word je gehard voor buitenlandse missies.

De constante aan- en afvoer van Nederlandse en buitenlandse militairen voor schietoefeningen zorgt voor een eigen sfeertje in het dorp. Reclameborden met militairen prijzen de frietjes aan bij eethuis Baan Zulu, het oude Protestants Militair Tehuis (PMT). In 1918 verveelden de militairen in Harskamp zich zo stierlijk dat er rellen ontstonden. Ze sliepen in tenten, als ze al niet waren ingekwartierd bij de boeren in de omgeving. Er kwamen barakken. In 1920 opende een bioscoop, die nu leeg is. Snel werd een (deels) verzuild verenigings- en ontspanningsleven ontwikkeld dat nu is verdwenen.

De relatie tussen militairen van elders en reformatorische Veluwenaren heeft altijd wat spanning in zich gedragen. Aanvankelijk was Harskamp - genoemd naar een landhuis - als nieuwe nederzetting gastvrij voor alle gezindten die er neerstreken. Het overzichtswerk 'Militairen op de Veluwe' (Boom), dat deze maand verscheen, staat uitgebreid stil bij deze relatie. Militairen betekenden inkomsten. In Ede bijvoorbeeld werd echter ook gevreesd voor zedenverwildering en grof taalgebruik.

Van Koutrik kwam in 1946 als 'oorlogsvrijwilliger' - voorloper van dienstplichtige - vanuit Ermelo in Harskamp terecht. Hij ontmoette daar zijn vrouw, werkte nadien bij Radio Kootwijk en stortte zich in het verenigingsleven. Zijn muziekvereniging Excelsior bestaat in november negentig jaar en heeft geen levensbeschouwelijke identiteit. Het dorp kent - in tegenstelling tot de buurdorpen van gelijke grootte - ook een openbare basisschool. Hij vindt dat gelovigen elkaar niet de maat moeten nemen. Als Excelsior kerstliederen opvoert, dan voor iedereen in het dorp.

Harskamp groeide uit tot een curieuze mix van militairen, toeristen en steeds orthodoxere gelovigen. "De nieuwbouw van Harskamp trok meer en meer mensen uit de buurt, zoals uit buurtschap Essen en Kootwijkerbroek", verklaart Van Koutrik het groeiend aantal 'zware gelovigen'. De SGP is favoriet in Harskamp, zoals ook in omringende boerenbuurdorpjes. De pinautomaat van de Rabobank werkt op zondag niet. Maar dat verandert, fluisteren ze in het dorp, zodat argeloze vakantiegangers zonder papiergeld niet meer verrast worden.

De tenten waarin de eerste generatie militairen bivakkeerde sinds september 1899 maakten plaats voor de tenten en caravans van recreanten. Want schietgeluiden of niet, Harskamp verwelkomt elke zomer duizenden campinggasten. Hoeveel onder hen (oud-)militair zijn, is nooit berekend. Erkenning voor hen is echter nooit ver weg in Harskamp. Niet alleen vanwege de dominante aanwezigheid van defensie met zijn legertrucks en -jeeps en de gezagsgetrouwe, koningsgezinde bevolking, maar ook vanwege het Museumpark Harskamp dat veel veteranen herinnert aan hun vuurdoop.

Het is alleen de vraag hoe lang Harskamp nog lieu de mémoire blijft, met vier musea in een park. De wereld van Nederlandse legermusea vernieuwt, vertelt Van Woerkum. Het is afwachten wat er gebeurt als het nieuwe Legermuseum opengaat. Van Koutrik sluit na zijn rondleiding de deur van het ISK-museum en zegt: "Het zou toch jammer zijn als dit verdwijnt? Dit museum hoort in Harskamp."

Gelegerd in Gelderland
Gelderland staat deze zomermaanden in het teken van de rijke militaire historie van deze provincie. Verspreid in streken als de Veluwe, de Achterhoek en de Betuwe herinneren oude legerplaatsen en oorlogsmonumenten aan tweeduizend jaar defensieactiviteit. Onder de titel 'Gelegerd in Gelderland' houden VVV's, musea, historische verenigingen en overheden evenementen. Die gaan over thema's van Romeinse soldaten tot de geheimen van de Koude Oorlog.

Naast bekende bestemmingen, zoals musea over de Slag van Arnhem en de bevrijding van Nederland (Groesbeek, Wageningen), krijgen onbekende thema's aandacht. Veel Gelderse plaatsen danken hun bloei aan defensie als Apeldoorn, Ede, Ermelo, 't Harde, Harskamp en Oldebroek. Vestingstad Groenlo dankt haar aanzien aan defensie. Talloze wandel- en fietstochten en optredens moeten deze historie meer bekendheid geven, zeker nu defensie steeds meer slinkt.

Zo voeren musici van NJO in augustus 'l'Histoire du Soldat' van Stravinsky driemaal op, onder meer in de verlaten kazernes in Ede. Oud-militairen kunnen terug op bivak. In september openen eenmaal de poorten van een geheim atoomcomplex. 'Gelegerd in Gelderland' sluit af met een symposium over de herbestemming van vrijkomende kazernes. Voor bijvoorbeeld de gemeente Ede, eigenaar van een garnizoenscomplex, is dat een groot en prijzig vraagstuk.

Info: www.gelegerdingelderland.nl

undefined