Harde klap voor Spaanse premier bij eerste regionale verkiezingstest in Andalusië

De verkiezingen in de autonome regio Andalusië, met het hoogste inwoneraantal én het hoogste werkloosheidscijfer van Spanje, worden gezien als belangrijke graadmeter voor het toch al wankele mandaat van premier Sánchez. Hij moet immers op landelijk niveau alle zeilen bijzetten om zijn regering, die een minimale parlementaire meerderheid heeft, overeind te houden.

De verkiezingsuitkomst zal de premier niet vrolijk stemmen. Hoewel zijn partij, de PSOE, de grootste blijft, kan ze waarschijnlijk geen regionale regering vormen. Het centrum-rechtse Ciudadanos deed juist goede zaken en kan de handen ineenslaan met de conservatieve Volkspartij. Mits zij de steun krijgen van het extreem-rechtse Vox, de grote verrassing van de stembusgang in Andalusië. Die partij kreeg uit het niets twaalf van de 109 zetels in het regioparlement in handen.

In juni was Sánchez nog de grote politieke overwinnaar die zijn conservatieve voorganger Mariano Rajoy via een motie van wantrouwen naar huis wist te sturen. De sociaal-democraat wisselde zeven jaar conservatief beleid direct in voor een uiterst progressief geluid. Zo installeerde hij een ministersploeg met het grootste aantal vrouwen ooit. Verder probeerde hij een tolerant tegengeluid te laten horen in het Europese migratiedebat door reddingsschip Aquarius met honderden migranten aan boord een warm welkom te geven. In Spanje zelf brak hij een lans voor de slachtoffers van Francisco Franco door toe te zeggen de dictator uit zijn mausoleum te lichten en hem een soberder graf te geven.

Maar een half jaar na zijn aantreden is bij Sánchez nog weinig daadkrachtig gebleken. Terwijl hij onderweg al twee ministers verloor op verdenking van fraude met academische titels – waar de premier overigens ook zelf van beticht wordt – staat Sánchez nu vooral te boek als een premier die veel belooft maar niet levert.

Progressieve agenda

Zo ligt Franco nog altijd in zijn tombe in de Vallei der Gevallenen even buiten Madrid en lijkt zijn tolerante geluid jegens migranten verstomd. Een Spaans vissersschip dat migranten voor de kust van Libië oppikte, mag bijvoorbeeld niet aanleggen.

Sánchez ontbeert de politieke steun in het parlement om zijn progressieve agenda door te drukken. Dat speelt hem nu ook parten bij de goedkeuring van zijn begroting, waar hij maar niet genoeg medestanders voor kan vinden. Hij is afhankelijk van de steun van Baskische en Catalaanse nationalisten. Vanwege de onafhankelijkheidsperikelen in Catalonië ligt dit gevoelig. Want terwijl Sánchez inmiddels een verzoenende toon heeft aangeslagen tegen de Catalaanse separatisten, verwijten zijn critici hem dat hij bij hen in de tang zit. Als de nationalisten de steun opzeggen, verliest de regering haar meerderheid en moet Spanje opnieuw naar de stembus.

In 2015 waren de regioverkiezingen in Andalusië een voorbode voor landelijke politieke verschuivingen. Destijds sloeg anti-bezuinigingspartij Podemos regionaal al een bres in de macht en ging die er later bij de parlementsverkiezingen met 20 procent van de stemmen vandoor.

Als de uitslag van zondag opnieuw in de rest van Spanje zal doordreunen, staat Sánchez aan de vooravond van een moeilijk jaar. In mei zijn er naast Europese verkiezingen in Spanje ook gemeentelijke en regionale verkiezingen, waar zijn regering wederom tegen het licht zal worden gehouden.

Verwacht wordt dat Sánchez voor het einde van zijn termijn in 2020 tussentijdse landelijke verkiezingen zal uitschrijven.

Met Vox verrechtst de Spaanse politiek

Met de twaalf zetels waarmee Vox het Andalusische regioparlement binnenstormt, heeft populistisch rechts in Spanje voor het eerst een politieke stem. Anders dan in veel andere Europese landen, brak achter de Pyreneeën de afgelopen jaren nog geen enkele uitgesproken anti-migratie- en eurosceptische partij door.
Dit kwam onder meer omdat uiterst rechtse stemmen veelal werden opgeslokt door de conservatieve Volkspartij, terwijl de kritiek op Brussel van het activistisch linkse Podemos kwam.

Het afscheidingsstreven in Catalonië vorig jaar gaf echter lucht aan nieuw Spaans nationalisme, waarop de vijf jaar geleden opgerichte partij van leider Santiago Abascal nu meelift. De Bask, voormalig leider van de jongerenbeweging van de regionale Volkspartij in Baskenland, weet handig de (sociale) media te bespelen: zo zette Vox al eens provocerend een Spaanse vlag op de rots van Gibraltar en was Abascal met de grote toename van de migrantenstroom naar Spanje er als de kippen bij om voor het oog van de camera grensbewakers een hart onder de riem te steken.

Vox profileert zich als een eigentijdse nationalistische partij, zonder nostalgie naar de Franco-dictatuur. De partij is tegen het homohuwelijk en abortus en wil onder meer een migratiestop en een centralistisch geleid Spanje.
Door de verrassende uitslag in Andalusië heeft de formatie van Abascal nu de sleutel in handen om een rechtse regioregering van de Volkspartij en Ciudadanos mogelijk te maken. Deze partijen hebben Vox niet expliciet uitgesloten.

Lees ook:

Met de benoeming van de sociaal-democraat Pedro Sánchez tot premier, waait in Spanje een nieuwe wind

Een corruptiezaak laat de conservatieve regering van Mariano Rajoy struikelen. Zijn opvolger moet voor stabiliteit zorgen.