Hans Maier (1916-2018): 102 jaar oud en nog steeds de wereld aan het verbeteren

Een hoofd op pootjes. Alles wat hij waarnam werd opgeslagen. Brede belangstelling gekoppeld aan optimisme en levenslust deden hem zelfs na een volle eeuw 'glorieus' leven volharden in zijn streven de wereld te verbeteren. Leef zoals in de sport volgens regels en de wereld zal beter zijn. Zijn adagium zal nagalmen in de documentaire die Heddy Honigmann maakt over honderdjarigen die vooruit blijven kijken.

Om het geheim van helder oud worden te ontrafelen, deed Hans Maier ook mee aan het 100-plus-onderzoek van de VU naar erfelijke factoren die beschermen tegen dementie. En hij stond onder het motto 'alles voor de wetenschap' na overlijden zijn hersens af.

Hersens die in de nadagen van zijn lange leven nog tot een ingrijpend nieuw inzicht kwamen. Hans geloofde absoluut niet dat er na overlijden nog 'iets' overblijft van een mens, en zeker niet in de eeuwige ziel.

Nadat hij in 2011 definitief afscheid had genomen van zijn dementerende vrouw Con, bleef hij zich afvragen waarom ze zomaar was gestopt met eten en drinken. Een van zijn dochters nam hem mee naar een bevriend medium, van wie hij zo veel informatie kreeg die alleen van Con kon komen, dat hij zijn mening herzag: er is van alles na de dood. Dat werd een nieuw, wenkend perspectief.

Hans werd op 11 juli 1916 geboren in Madioen, in toenmalig Nederlands-Indië. In Europa woedde de Eerste Wereldoorlog; op Java leidde het gezin Maier, afstammend van een Duitse apotheker die zich daar in de 19de eeuw had gevestigd, een zorgeloos bestaan. Hans deed daar zijn levenslange voorkeur voor Indisch eten en sambal op, en zijn passie voor sport.

Zijn moeder Nelly Uljee was een residentsdochter; vader Raoul Eduard Philip Maier een Knil-officier op de cartografische dienst. Mee met zijn vader op dienstreis sloeg de overal in geïnteresseerde jongen alle indrukken haast fotografisch op. Dat openbaarde zich voor zijn dochters Joy en Sylvie ten volle in 2008, toen ze zagen hoe vader na zeventig jaar voor het eerst weer voet zette op zijn geboortegrond en zich oriënteerde alsof hij er nooit was weggeweest. Afgezien van zijn verdwenen woonhuizen vond hij alles terug, behalve de sfeer van weleer.

Hitler-Spelen

In 1924, toen zijn vader genoeg verlof had opgespaard, reisde het gezin een jaar door Europa, waarbij ze maanden in Zwitserland en Italië (Sienna) woonden en de Winterspelen in Chamonix bezochten. Die Spelen maakten indruk, en zouden een bijzondere plaats krijgen in zijn leven.

Hans was onderdeel van de rijke zwemcultuur van voormalig Nederlands-Indië, waarin zwemmers zichzelf de slagen eigen maakten en rivaliteit tijdens schoolwedstrijden voor volle tribunes de kwaliteit opdreef. Als lid van de door zijn vader opgerichte Malangse Zwemclub bond hij bijvoorbeeld in het met ijskoud bergwater gevulde Nimfenbad de strijd aan met De Krokodillen.

In 1934 verhuisde het gezin naar Nederland, waar Hans de hbs afmaakte en in Amsterdam economie studeerde. Als lid van zwemvereniging Het Y werd hij een sensatie. Hij had geen diploma's, maar verpulverde op de schoolslag met zijn zelf aangeleerde stuwende beentechniek de Nederlandse records met seconden.

Na discussies over zijn afwijkende (vlinder)techniek kwam Hans niet in de zwemploeg voor de Spelen van 1936. Waterpolo opende alsnog zijn olympische perspectief. Ofschoon hij het spel voor de lol beoefende in het derde van Het Y, sprong hij als een mens geworden dolfijn in het oog van bondscoach Frans Kuyper. Hij speelde op weg naar de vijfde plaats alle wedstrijden in Berlijn.

Pas in retrospectief besefte Hans waaraan hij had deelgenomen. Zijn feilloze geheugen kwam goed van pas toen hij enkele jaren geleden in de belangstelling kwam als enige nog levende deelnemer aan de Hitler-Spelen.

Hij was naïef geweest, al was het een tijd dat politiek een thema was waarmee studenten zich niet bezighielden en dat niets met sport te maken had. Bovendien leek het duistere gevaar te komen van Stalin met zijn communisme, waar Hitler tegen was. "We hadden oogkleppen op. De ware aard van het Duitse regime drong niet tot ons door." Het viel hem in Berlijn op hoe fantastisch alles was georganiseerd. De slotceremonie had diepe indruk gemaakt.

Dat bokser Ben Bril, de atleten Tollien Schuurman en Wim Peters en zelfs zijn eigen doelman Hans Paerl vanwege antisemitisme voor de Spelen hadden bedankt, was hem ontgaan. Net zoals pas later het kwartje viel dat zijn trainer Fritz Grossmann een uit Duitsland gevluchte Jood was. In 1943 stuurde Hans nietsvermoedend zijn verlovingskaartje naar kamp Westerbork, de toenmalige verblijfplaats van Gérard Blitz, de Joodse voorzitter van Het Y.

Vlak voordat de universiteit in de oorlog dicht ging studeerde Hans af als econoom en vond een baan bij Van Gend en Loos. Daar kreeg hij een vrijwaringsverklaring voor de Arbeidsdienst. Hij huurde een kamer in een statig huis bij een weduwe, die zijn schoonmoeder zou worden.

Daar ontmoette hij zijn toekomstige vrouw Conny Olland onder moeilijke omstandigheden. Ze had als zesjarige haar vader al verloren en kwam nooit over het verlies heen dat ze daarbovenop vroeg in de oorlog had geleden: via een vluchtroute op weg naar Zwitserland waren haar vriend en broer opgepakt en door de nazi's gefusilleerd.

Mensenplichten

Hans, de ideale schoonzoon die nooit buiten de lijnen liep, stond goedbeschouwd de rest van zijn leven in dienst van haar. Dat begon tijdens de Hongerwinter, toen Con zwanger was van Joy en hij elk brokje eten naar haar afschoof. Stijf van de oedeem kwam hij uit de oorlog.

Hij trad in dienst van Shell, waarvoor het gezin vier jaar naar Curaçao verhuisde. Toen in Nederland nog artikelen 'op de bon waren', had Curaçao alles te bieden. Er werd gezeild, gezwommen, gesnorkeld en genoten. Terug in de Nederlandse kou was het wennen in alle opzichten.

Het leven veranderde drastisch toen Con in 1961 werd getroffen door een herseninfarct. Ook nu ontfermde Hans zich over zijn vrouw, die slechts deels herstelde van een eenzijdige verlamming. Zijn loyaliteit ging ver: zij kon niet meer tennissen, dus deed hij het ook niet. Maar hij bleef de aimabele, warme man en vader die alles documenteerde en bewaarde. Zo werden de ruim zevenhonderd sinterklaasgedichten die hij schreef de kroniek van zijn leven.

Toen Con in 2006 vanwege dementie in een verzorgingstehuis terechtkwam, ging hij elke dag op bezoek, ook toen contact niet meer mogelijk was. Dan nam hij wijn en zoutjes mee voor het geval er kon worden geborreld met een van zijn dochters.

In die periode begon hij steeds meer te praten over Nederlands-Indië. Zoveel dat zijn dochters hem in 2008 meenamen voor een sentimentele reis naar zijn oorsprong. Zelfs toen voelde hij zich bezwaard dat hij Con een paar weken aan haar lot overliet, een schuldgevoel dat hem ook trof toen hij het ziekenhuis in moest voor een nieuwe heup.

De ouderdom kreeg vat op zijn lijf, niet op zijn geest. Toen hij minder naar buiten kon, prees hij zich gelukkig met het uitzicht op landgoed Clingendael vanuit zijn Haagse appartement. Met abonnementen op twee dagbladen, De Correspondent, het Indische maandblad Moesson, Onze Taal, De Groene Amsterdammer en zijn lijfblad The Economist vormde hij zijn kijk op de wereld. Soms vond hij pas 's nachts tijd om een woord in te vullen voor Wordfeud, dat hij op de iPad speelde met zijn dochters.

Van hen kreeg hij op zijn negentigste een computer waarmee hij zijn ideaal wilde verwezenlijken: met zijn website humandutiesnetwork.com een internationaal platform creëren van waaruit de wereld kon worden verbeterd. Hij vond dat de Verenigde Naties in 1948 hadden verzuimd naast mensenrechten ook mensenplichten te benoemen.

Hans maakte een begin met de formulering van die plichten. Het leek hem eenvoudig om onrecht te bestrijden met fair play, zoals in de sport. "Je spreekt regels af en je houdt je daaraan. Dat zou een logische formule voor beschaving zijn." Al onderkende hij dat het in de sport niet meer werkte; Hans walgde van matchfixing en doping.

Verbetenheid

Toch beet hij zich koppig vast in zijn project. Hans schreef belangrijke mensen in de politiek aan en wilde een secretaris-generaal aanstellen. De geringe respons die hij kreeg, ervoer hij als teleurstellend. Met des te meer verbetenheid ging hij verder, hetgeen tot stevige discussies leidde met zijn dochters. Hij kon nijdig reageren als hem eigenwijsheid werd verweten. "Het is mijn eigen wijsheid!”

Hans kon zich haast kinderlijk verheugen op niet alledaagse records. Zo verklaarde hij op 13 april trots dat hij met het huwelijk van Sylvie volgens het Guinness Book of Records de oudste vader was geworden die zijn dochter weggaf. Hans had zich vastgebeten in een familierecord, waarvan hij teleurgesteld zag aankomen dat het onhaalbaar werd: de oudste worden. Zijn vader was met 99 verslagen. Zijn zus Nel leefde met 102 en een half jaar één maand langer.

Hans Maier werd op 11 juli 1916 geboren in Madioun, Nederlands-Indië en overleed op 29 november 2018 in Den Haag.

In Naschrift beschrijft Trouw het leven van onlangs overleden bekende en minder bekende mensen. Een tip voor Naschrift? Mail naar naschrift@trouw.nl Of per post naar Trouw/Naschrift, postbus 859, 1000 AW Amsterdam