Hajo Bruins: 'Doe anders dan ik. Wees mild'

Les 1: Wees eerlijk en manipuleer de realiteit
"Regisseur Gerardjan Rijnders heeft eens gezegd: je kunt een acteur niet interviewen. Op het moment dat je een vraag stelt, heeft hij het antwoord al gespeeld. Acteurs doen de hele dag niets anders dan proberen te begrijpen waarom mensen doen zoals ze doen. Zo word je een specialist in menselijk gedrag en dat kun je inzetten om een situatie naar je hand te zetten. Het nadeel is dat het soms lastig is bij je kern te geraken. We suggereren dat we antwoord geven, suggereren dat we leven, soms, maar het is gespeeld.

"Het dubbele is dat ik het daarnaast heel belangrijk vind dat je je eigen mythes creeert. Dat je nadenkt over je verleden en het zo vormt dat je er iets mee kunt. Anders blijf je je altijd schuldig voelen of ongelukkig over iets wat je is aangedaan."

Les 2: Durf stil te zijn
"Op school had ik een vriend die heel stil was, wat ik mooi vond. Ik was nooit stil, want ik was onzeker en praatte om de geesten van oninteressantheid te bezweren. Naarmate we beter bevriend raakten kwam ik erachter dat zijn stilte leegte was. Hij had niks te vertellen! Dat was zo verbijsterend. En ik dacht: oh, maar dan kun je dus beter wat vaker zwijgen want dat werkt beter dan dat geouwehoer.

"Op diezelfde manier is het op het toneel ook goed om stiltes te durven laten vallen. Als je tussen twee zinnen pauze neemt, is de betekenis vijf keer zo groot. Niet alleen omdat mensen kunnen laten bezinken wat je zegt, maar ook omdat het personage dat blijkbaar doet en daar tijd voor neemt. In de stilte zit het drama."

Les 3: Je moet wat ondernemen, anders gebeurt er niks
"Ik kom uit Steenwijk, een stadje waar je vooral normaal moest doen en leraar worden het hoogst haalbare was. Ik ging naar de toneelschool in Arnhem en in de kerstvakantie had ik een bijbaantje, meters opnemen bij mensen thuis. Ik belde aan bij een jongen die bij mij in de klas had gezeten. Hij deed open en zei smalend: 'Hé Hajo, ik wist het wel. Ben je eindelijk terug?' Want de toneelschool, dat is onzin voor ons soort mensen.

"Je moet wel wat ondernemen, anders gebeurt er niks. En als er niks gebeurt, vind ik dat zo zonde van het leven. Ik heb altijd de romantiek van dingen gezocht. Toen mijn broer het huis uit ging, kreeg ik zijn kamer, die vrij geïsoleerd in het huis lag. 's Avonds deed ik vaak mijn kamerdeur op slot, klom door het raam en ging aan de overkant in het korenveld gitaarspelen terwijl ik uitkeek op mijn vader die in de woonkamer tv zat te kijken. Zo maakte ik van een nacht van niks toch nog wat."

Les 4: Schaam je niet voor wie je bent of waar je voor staat
"Mensen laten vaak hun gedrag afhangen van wat gunstig valt in de groep. Ze zijn bang om uit te komen voor wie ze zijn, wat ze daadwerkelijk vinden en dat te doen op een manier die hout snijdt. Een grote muil opentrekken kunnen ze vaak wel, zeker de jonge generatie.

"Mijn moeder heeft meerdere postnatale depressies gehad en is niet goed behandeld door de huisarts. Dertig jaar lang is ze volgepropt met antidepressiva en zowel zij als mijn vader wist dat het niet goed was, maar ze durfden er niet tegen in te gaan. Met verstrekkende gevolgen. Ik heb ontzettend lieve broers en een ontzettend lieve zus, maar ze zijn erg bescheiden en dat komt misschien door die diepgewortelde angst voor autoriteit. Niet dat je met je tater overal vooraan moet staan, maar je moet jezelf wel kunnen ontplooien."

Les 5: Ziekte loutert niet, tenzij je er iets mee doet
"Ik heb een ontsteking in mijn oog gehad. Het begon met een zwart stipje op mijn netvlies dat gaandeweg groter werd. Twee weken later belandde ik met hoge koorts in het ziekenhuis. Ik was niet alleen bang dat ik mijn oog kwijt zou raken, ik dacht: ik ga eraan. Op een nacht kon ik niet slapen en zat ik met mijn infuus en ooglap in de overblijfruimte. Een dienstdoende arts kwam bij me uitblazen en zei: 'Wat lullig voor je, dat je die zeldzame vorm van aids hebt.' Ik wist nog van niks en hij liet me een medisch artikel zien waarin alle symptomen stonden die ik had.

"Dat bleek het uiteindelijk niet te zijn, maar ik heb wel gedacht dat ik eraan dood zou gaan en ik had zo'n pijn dat ik het wel goed vond zo. Terwijl ik een dochtertje had.

"Toen ik een paar weken later naar huis mocht, dacht ik: waar ben ik mee bezig? Ik dronk te veel, ik rookte twee pakjes per dag, ik werkte me helemaal suf, ik had meerdere vriendinnen, wat nogal wat strubbelingen opleverde, natuurlijk doet dat iets met je weerstand. Het is niets anders dan bevestiging zoeken. Je moet prioriteiten stellen. Wat vind ik belangrijk? Ga dat doen, dat is al moeilijk genoeg."

Les 6: Je hoeft geen wraak te nemen, je krijgt het cadeau
"De dag nadat ik in het ziekenhuis had gehoord dat ik waarschijnlijk aids had, kwamen er twee vrienden van Toneelgroep Amsterdam langs die zeiden: 'Terwijl jij hier ligt ziek te zijn, doet de grote roerganger van ons gezelschap het met jouw vriendin.' Verdomme, dacht ik, maar ik had niet de puf er iets mee te doen. Bovendien was het niet mijn echte vriendin, maar een erbij, ik was bang dat ik werd gestraft voor veelwijverij, zoals in de Bijbel.

"Twee dagen later waren mijn ouders op bezoek en werd er aan de deur geklopt. De grote roerganger. 'Hoe gaat het?' vroeg hij toen hij aan mijn bed zat. 'Niet zo best,' zei ik. 'Ze denken dat ik aids heb.' En toen heb ik heel goed naar hem gekeken. Binnen een paar minuten was hij weg. Pas tien jaar later, we zaten nog steeds bij Toneelgroep Amsterdam, zei hij: 'Jij hebt mij een keer heel erg te grazen gehad. In die tijd dat jij dacht dat je aids had, deed ik het met je vriendin.' Ik zei: 'Dacht jij dat ik dat niet wist?'"

Les 7: Wees niet jaloers
"Dit vak nodigt uit tot jaloezie. Je bent kunstenaar en tegelijkertijd afhankelijk van regisseurs en casting-directors. Die jou wel of niet willen. Mooiere of beroemdere mannen dan ik werden geprefereerd en dat is niet goed voor je gevoel van eigenwaarde, maar je moet ermee leren omgaan. Het vervelende is dat het zichtbaar is wie er van je gewonnen heeft, want die film komt er en daar had jij kunnen staan. Daar jaloers over zijn houdt je weg bij waar het om gaat in dit vak: iets maken wat de moeite waard is en vooral ook daar zelf ongelooflijk veel plezier aan beleven."

Les 8: Wees mild na de scheiding
"Bij mijn eerste scheiding wilde ik groots en meeslepend leven. We hadden net een kindje, maar ik moest zo nodig. Ik heb een deel van mijn ex' leven verknald en dat vind ik heel erg. Ik had langer op de blaren moeten blijven zitten. Maar ik vertrok en zij kon het uitzoeken, terwijl we net een baby hadden.

"Na mijn tweede scheiding kreeg ik vreselijke ruzie. Vrienden zeiden: je móet stoppen met ruziemaken, want dit gaat ten koste van de kinderen. Maar dat kon ik niet, ze had me voor mijn gevoel zo te grazen. Het heeft jaren gekost en de helft van al die jongens en meisjes die nu nog denken: dat gaat mij nooit gebeuren, maakt straks dezelfde fout.

"We laten het nu zitten en dat werkt als een trein. Mijn vrienden hadden gelijk. Ga het gevecht niet aan. Wees mild. Het levert zoveel op."

Les 9: Beheers je woede bij het opvoeden
"Kinderen kunnen iets bij je opwekken waardoor je volslagen driftig wordt. Je moet leren dat te kanaliseren, want je slaat niet, je knijpt niet, je zet ze niet in de vrieskou op het balkon. In plaats van de deur open te smijten en te gillen 'en nou donder je op!' zeg ik nu: 'Ik ben totaal verbijsterd door wat je doet. Ik stel voor dat je nu naar je kamer gaat en er voorlopig niet afkomt, want ik ben in staat je een schop te verkopen. Echt waar.' Dat effect is vele malen groter. Als ik gekalmeerd ben, ga ik naar ze toe en praten we erover. En dan denk ik: dat heb ik toch weer rustig opgelost."

Les 10: Je kunt het leven niet inhalen. Al is het een poging waard.
"Tot ver in de veertig vind je dat er nog van alles moet gebeuren, maar op mijn leeftijd ga je denken: er is al zo veel gebeurd. En er zijn zo veel dingen waar je op terug zou willen grijpen, maar je weet dat dat een illusie is, want je krijgt het nooit meer zoals het was. In de lunchvoorstelling 'El Camino' speelde ik een museumdirecteur, een nicht die valt op jonge jongens. Ze gaan altijd weer weg als het niet meer interessant is. En terecht.

"En toch ben ik in mijn leven ook voor een jonge liefde gegaan. Linde is 28 jaar jonger dan ik. Haar vrienden keken naar mij en dachten: wat moet je ermee? Maar gelukkig hebben ze me geaccepteerd. Dat neemt niet weg dat het energie vergt, zo'n jonge vriendin en een baby. Ik ga op tijd naar bed en ik drink nauwelijks meer. Je kunt geen roofbouw plegen op je lichaam als je nog zo vol in het leven staat. Ik vind werken nog altijd belangrijk, maar als het erop aankomt kies ik voor de mensen om me heen. Kunst is een kwestie van leven of dood, maar er zijn anderen die het kunnen doen. Er is maar één vader en één geliefde."