Ha, daar is de dierenarts weer

Naar eigen zeggen wilde Auður Ava Ólafsdóttir (Reykjavík, 1958) een radicaal ándere heldin neerzetten dan alle eerdere vrouwelijke personages in de literatuur. Dat klinkt aanmatigend, maar met 'Vlinders in november' is de IJslandse kunsthistorica en schrijfster behoorlijk goed in haar opzet geslaagd.

Ólafsdóttirs heldin, een 33-jarige vertaalster, bekijkt de dialogen uit het dagelijkse leven onvermoeibaar door de bril van het incorrecte taalgebruik. Dat werkt onder meer tijdens een discussie met haar zeurderige echtgenoot nogal komisch. "Mannen hebben niets op vrouwen met ervaring tegen, in tegendeel, ik geef toe dat ik wel eens heb gewenst dat jijzelf wat meer ervaring had gehad," werpt haar echtgenoot haar toe. Daarop volgt haar ontluisterende commentaar: "Ik merk dat hij twee keer het woord 'ervaring' gebruikt. Als dit een tekst ter correctie was geweest, zou ik het tweede woord automatisch hebben doorgestreept, ongeacht de context."

Ze is ook nogal bizar in haar gedrag, zo leren we uit de lange lijst verwijten die haar echtgenoot haar maakt voordat hij haar verlaat. Zo zou ze altijd dwars door tuinen lopen in plaats van op de stoep te blijven en heeft ze het ooit bestaan om in oktober een kerstdiner op te dienen. Als corrector gaat ze met sommige klanten naar bed, al bindt ze zich nooit. Toch is deze eigenaardige figuur uiterst realistisch ingesteld, wat ook al humoristisch werkt. Als de minnares van haar echtgenoot zwanger blijkt te zijn, en hij schoorvoetend toegeeft dat ze 'uitgerekend is over een week of acht', riposteert ze: "Dat is wel erg kort voor een zwangerschap, net als bij cavia's eigenlijk." Het boek bulkt van dergelijke ironische opmerkingen, die ondanks de opeenstapeling zelden gaan vervelen, integendeel, ze stuwen het verhaal voort.

De plot is snel verteld. Nadat haar echtgenoot haar heeft verlaten, trekt de hoofdpersoon naar het oosten van IJsland. Ze doet dat in de gure novembermaand, als de toeristen vertrokken zijn en de wegen zowat onbegaanbaar zijn geworden. Haar gezelschap bestaat uit het vierjarige dove zoontje van een vriendin, met wie ze eerst een weekend, daarna een paar maanden opgezadeld wordt. Maar hoewel ze zelf nooit kinderen heeft gewild, klikt het goed tussen haar en de al even eigengereide Tummi.

Zo verteld lijkt dit een rechtlijnig verhaal met een problematisch begin - de echtscheiding - en een louterend einde. Maar 'Vlinders in november' is in alles ambigu: niets is rechtlijnig, loutering ontbreekt, iedereen gaat na de trip doodleuk naar huis om Kerst te vieren.

Je zou 'Vlinders in november' een vrouwelijke schelmenroman kunnen noemen. Zo heeft het hoofdpersonage twee keer de lotto gewonnen en kan daardoor onbekommerd gaan reizen. De ongeplande roadtrip in merkwaardig gezelschap is al even typerend voor het genre. Ook botst het duo telkens weer op tegen dezelfde rare metgezellen: een Ests mannenkoor en een dierenarts die roofvogels redt.

Toch is dit niet alleen een luchtige roman. Wat de schrijfster beweert over de IJslandse humor - die balanceert tussen komisch en tragisch - geldt ook voor haar boek. Zo worden de pikdonkere IJslandse lavavelden het tragische decor voor een scène waarin de hoofdpersoon de liefde bedrijft met een onbekende. En soms lijkt de vertaalster verdrietig, alsof ze nog van haar echtgenoot houdt en verbaasd lijkt dat hij haar heeft verlaten.

Maar hoe ze zich echt voelt, laat de schrijfster in het midden. Ólafsdóttir vertoont niet de minste neiging tot psychologiseren en dat werkt erg verfrissend. Loodzware uitspraken zijn ver te zoeken, terwijl de schrijfster toch niet wegzinkt in al te lichtzinnige feelgood. Daarom is het onbegrijpelijk dat dit boek, na zijn terecht abrupte einde, plots ontaardt in een kookboek met recepten van alles wat in deze roman werd gegeten. Dat is een onnodig zwaktebod tegenover de roman zelf, die misschien geen literatuur met torenhoge L is, maar wel ver uitstijgt boven de middelmaat.

Auður Ava Ólafsdóttir: Vlinders in november.

Uit het IJslands vert. door Kim Middel. De Bezige Bij, 334 blz. euro 18,90

undefined