Grondbezit verdeelt Zuid-Afrika

De zaal in Pretoria is gevuld met 70 boeren, allemaal wit. De voertaal is Afrikaans. Als de ingelaste bijeenkomst van de Transvaalse Landbouw Unie (LTU) iets blootlegt, is het wel hoe onzeker ze zijn.

Onderwerp is de herverdeling van land na de apartheid. Ongelijk landbezit tussen wit en zwart is een groot litteken van de vroegere koloniale onrechtvaardigheid. Bijna niemand in Zuid-Afrika is tegen. Zelfs de meeste witte boeren vinden de herverdeling onvermijdelijk.

De ruimte heeft met zijn hoge muren en zware houten meubels iets weg van een rechtbank. Op het podium zitten ook rechter Antonie Gildenhuys, advocaat Danie du Plessis en procureur Pieter Moolman. Maar als adviseurs. Soms proberen ze de angst van de boeren weg te nemen. "Zonder wetswijziging is de kans op landonteigening zonder financiële vergoeding in bijna alle gevallen uitgesloten", sust Gildehuys. "Het is belangrijk in kaart te brengen van wie je boerderij ooit was. Dat maakt je zaak bij een landclaim sterker", zegt Moolman. "Engelstalige witte boeren hebben hun historische administratie vaak beter op orde."

OIplaaiende landherverdelingsdiscussie

De bijeenkomst is georganiseerd vanwege de oplaaiende landherverdelingsdiscussie. Eind februari stelde oppositiepartij Economic Freedom Fighters (EFF) een grondwetswijziging voor die de onteigening van landbouwgrond mogelijk moet maken zonder boeren daarvoor nog langer financieel te compenseren. Regeringspartij ANC stemde tegen en de wet haalde het niet, maar president Zuma liet weten er wel wat voor te voelen.

Vanaf 1913 mochten alleen nog witte inwoners land bezitten in 87 procent van Zuid-Afrika. Slechts 13 procent bleef over voor de zwarte meerderheid. Zwarte Zuid-Afrikanen konden na de apartheid stukken land terugclaimen waarvan hun voorouders zouden zijn verjaagd. Zij moeten dat wel kunnen bewijzen.

Tot nu toe kocht de overheid alleen geclaimd land van boeren op die dat zelf wilden verkopen. Een traag proces. De ambitie was om 30 procent van de landbouwgrond te hebben herverdeeld. Maar de teller staat na 23 jaar op 10 procent. Dus werd in 2016 een wet aangenomen die het in sommige gevallen mogelijk maakt boeren te dwingen land te verkopen.

Veehouder Herman de Wet heeft te maken met claims op zijn land. "Het probleem is dat ik, als ik mijn bedrijf verkoop, 40 procent belasting moet betalen over de vergoeding die ik ontvang. En ik mag wat overblijft alleen herinvesteren in de landbouwsector. Bovendien kost het inhuren van advocaten om me tegen onterechte claims te verweren veel geld."

Extra stemmen

Het ANC is verdeeld over de landkwestie. Zuma is dus voorstander van nog radicaler ingrijpen. Hij hoopt dat dit standpunt extra stemmen oplevert, legt advocaat Du Plessis uit. Het ANC is door corruptieschandalen impopulair en leed bij lokale verkiezingen vorig jaar zijn grootste verlies ooit. De gematigde vleugel binnen het ANC heeft echter het schrikbeeld van buurland Zimbabwe voor ogen. Daar werden veel witte boeren rond de eeuwwisseling met geweld van hun boerderijen verdreven. De voedselproductie stortte in. Zo'n vaart zal het in Zuid-Afrika niet lopen. Boeren zijn er beter georganiseerd en het rechtssysteem is betrouwbaarder. Toch schaadt ook de huidige situatie de Zuid-Afrikaanse economie. "Wij boeren investeren nauwelijks nog", legt De Wet uit. "Want als je boerderij wordt opgekocht, krijg je van die investeringen vaak maar de helft in waarde terug." Veel boerderijen vervallen dus langzaam. Bovendien hebben duizenden boeren vanwege alle onzekerheid hun boerderij te koop gezet - zelfs al rust er op hun land (nog) geen claim. Zij proberen in Mozambique, Zambia of Tanzania opnieuw te beginnen. De landbouw presteert ook daardoor ver onder zijn potentieel. De oplossing is eenvoudig, volgens De Wet. "De overheid zou alle boerderijen die nu te koop staan moeten opkopen en dat land aan de zwarte bevolking geven. Zij kunnen zo aan de slag en onze bedrijven hoeven niet kapot te worden gemaakt."

Geweld tegen boeren in Zuid-Afrika

Boerderijmoorden zijn een groot probleem in Zuid-Afrika. Alleen al dit jaar zouden zeker 25 boeren om het leven zijn gebracht. Bij een roofoverval in het Zuid-Afrikaanse Barberton is eerder deze maand een Nederlandse boer vermoord.

Advocaat Danie du Plessis stelt dat de moorden zijn bedoeld om witte boeren van hun land te verdrijven. Die theorie is nooit bewezen. Boeren - zwart en wit - hebben een verhoogde kans om te worden vermoord, doordat zij afgelegen wonen. Over het hele land gezien is de kans om te worden vermoord voor zwarte Zuid-Afrikanen veel groter dan voor witte Zuid-Afrikanen.