GroenLinks-senator Tineke Strik: Migratiedeals kunnen een averechts effect hebben

In ruil voor geld of handelsvoordelen beweegt Brussel landen buiten Europa om hun grenzen te sluiten en migranten over te nemen. Met alle risico's van dien, zegt migratie-expert en GroenLinks-Eerste Kamerlid Tineke Strik. Niet alleen de rechten van vluchtelingen en migranten staan op het spel, maar ook de stabiliteit van complete regio's. Haar waarschuwingen dient Strik vandaag in als resolutie bij het parlement van de Raad van Europa - de Europese waakhond van mensenrechten - waar zij lid van is.

Wat is uw grootste zorg als het gaat om migratiedeals met derde landen?

"Het is heel moeilijk om vanuit de EU te controleren of de mensenrechten van vluchtelingen en migranten in een ander land voldoende worden gegarandeerd. Dat vluchtelingen bijvoorbeeld niet het land worden uitgezet terwijl ze recht hebben op bescherming, of dat ze onder de armoedegrens zakken. Het is een groot juridisch vraagstuk wie er verantwoordelijk is voor die mensenrechten als de opvang en procedure worden uitbesteed, Brussel of het derde land? Als het Brussel is, moeten ook de EU-richtlijnen gelden voor asielzoekers. Zij hebben dan bijvoorbeeld recht op een advocaat en een onafhankelijke rechter. Maar daar hoor ik nu niemand over. Er wordt alleen gesproken over de meest basale voorzieningen zoals onderdak, eten en medische zorg."

De EU wijst naar de deal met Turkije, die ze twee jaar geleden sloot, als succesverhaal.

"Dat vind ik echt zorgwekkend. Er wordt in Turkije helemaal niet onafhankelijk gecontroleerd hoe het eigenlijk gaat met de asielzoekers. De Europese Commissie baseert zich alleen op informatie van de Turkse regering. Als je gaat praten met mensenrechtenadvocaten, ngo's en vluchtelingen zelf krijg je een heel ander verhaal te horen."

Wat is dat andere verhaal dan?

"De rechten van vluchtelingen en migranten staan in Turkije zwaar onder druk. Veel Syriërs leven in extreme armoede. Verder lijkt er op papier wel een asielprocedure te bestaan maar komt daar vooral bij niet-Syriërs weinig van terecht. Ik heb Eritreeërs en Irakezen gesproken die asiel wilden aanvragen, maar worden genegeerd. Bovendien heeft Turkije sinds die deal de grens met Syrië gesloten. Als je de druk opvoert en een land verantwoordelijk maakt voor grotere aantallen vluchtelingen, zal dat land zelf zijn eigen grenzen sluiten voor nieuwe mensen. En ze zullen op hun beurt deals sluiten met hun buurlanden."

Wat is het gevolg van zo'n domino-effect?

"Als wij afspraken maken met landen als Tunesië, Egypte en Niger om hun grenzen te sluiten, wordt vrij verkeer in die regio lastig. Zij hebben net als de EU regels opgesteld voor de vrijheid van beweging. Mensen kunnen daardoor makkelijk de grens over op zoek naar werk of veiligheid. Door het sluiten van migratiedeals ondermijnt Brussel dat proces, terwijl de EU de economische samenwerking in Afrika juist wil versterken. Die regionale mobiliteit is duizenden malen belangrijker voor de mensen die daar wonen dan het kleine percentage dat naar Europa reist."

Maar de landen waarmee de EU een deal sluit krijgen er toch ook hulp voor terug?

"Klopt. Maar die hulp kan op lange termijn een averechts effect hebben. Ontwikkelingsgeld gaat dan eerder naar landen waar migranten vandaan komen en niet per se naar landen die de hulp het hardste nodig hebben. Je kunt je afvragen of het doel van ontwikkelingssamenwerking op lange termijn hiermee wordt bereikt, zoals het versterken van de rechtsstaat of economische ontwikkeling. Er wordt nu bijvoorbeeld samengewerkt met het repressieve regime in Eritrea dat steviger in het zadel komt te zitten. Ook wordt ontwikkelingsgeld van de Europese Commissie via het EU-Afrika trustfonds, bedoeld om de oorzaken van migratie te bestrijden, voor een groot deel besteed aan grenscontrole. Ten slotte wordt het doel van gezamenlijke solidariteit door de migratiedeals ondermijnd. Ik vind dat Brussel niet haar hele verantwoordelijkheid kan verkopen aan andere landen. Dat is een slecht voorbeeld aan de rest van de wereld."

Lifeline mag toch in Malta aanmeren

Het reddingsschip 'Lifeline', dat al enkele dagen op de Middellandse Zee zwerft met 234 vluchtelingen aan boord, mag toch in Malta aanmeren. De Maltese autoriteiten zijn akkoord gegaan mits andere EU-landen een nog onbekend aantal van deze vluchtelingen beloven op te nemen.

De Lifeline redde afgelopen donderdag migranten voor de kust van Libië, maar kon nergens terecht. Zowel Italië als Malta weigerden het schip toegang. Eerder werd de Aquarius, een schip met 600 migranten, door Malta en Italië geweigerd. Dat schip kwam uiteindelijk in Spanje aan wal.

Lees ook: Wie wordt nog wijs uit de kakofonie van alle migratievoorstellen?

Donderdag praten de EU-regeringsleiders weer over migratie, en opnieuw onder hoogspanning. Aan ideeën geen gebrek – het zijn er bijna te veel.

Minister Kaag bezoekt Jordaans 'voorbeeldkamp' voor opvang in de regio

'Wij vragen jullie om vluchtelingen op te vangen, dus we moeten jullie ook economisch bijstaan'