GroenLinks krijgt zijn zin: de fiets wint

Mag de heilige koe straks nog maar vijftig kilometer per uur rijden op ringweg A10 rond Amsterdam, zoals het partijprogramma van GroenLinks in die stad belooft? Verdwijnen daar inderdaad tienduizend parkeerplaatsen? Gaan we binnen de ring maximaal dertig kilometer rijden, zoals GroenLinks in Utrecht wil? Of is het groene grootspraak die bleek zal uitpakken?

Nijmegen bijt het spits af. De stad aan de Waal was koploper met de groene winst. Kiezers beloonden de inzet van GroenLinks - al zestien jaar een wethouder duurzaamheid - met 24,8 procent van de stemmen bij de raadsverkiezingen van maart. In snelkookpantempo had Nijmegen donderdag als eerste stad de coalitie rond. GroenLinks gaat er besturen met D66 en SP.

Wethouder Harriet Tiemens, die al vier jaar namens de partij aan een groene stad werkt, kan dit jaar haar droom verwezenlijken: Nijmegen krijgt dan als eerste één milieuzone in de hele gemeente. Amsterdam kan daar met zijn vijf milieuzone's (taxi, busje, brommer, touringcar, vrachtwagen) een voorbeeld aan nemen.

Snelfietswegen

"We willen een brede beweging zijn. Dat we nu een kwart draagvlak hebben, bewijst dat dat gelukt is", aldus Tiemens vanuit haar werkkamer in het stadhuis in de Burchtstraat, waar ze de komende vier jaar mag blijven zitten. "Dat draagvlak is nodig om de enorme mobiliteitstransitie mogelijk te maken, die vereist is om de klimaatdoelen voor 2030 te halen."

De groene verkeerswethouders in de studentenstad met 175.000 inwoners hebben niet stilgezeten. In de voormalige stadsregio met Arnhem rijdt al het openbaar vervoer, op wat trolleybussen na, sinds 2013 op groen gas uit eigen gft-afval. "Dat was toen de beste optie. Maar als de concessie in 2022 afloopt, is de afspraak compleet over te gaan op elektrische of waterstofbussen", zegt de trotse wethouder.

Een ander hoogtepunt: van de tachtig kilometer geplande snelfietswegen (amper kruisingen en stoplichten) is al zestig kilometer uitgevoerd. "Tevredenheid over de fietspaden heeft geleid tot toename van het fietsen. 65 procent van de Nijmegenaren neemt de fiets naar het werk en de binnenstad. Wat comfortabel is wordt vaker gebruikt. Op mijn verlanglijst staat ook meer doen voor voetgangers."

Beste fietsstad

In 2016 werd Nijmegen de beste fietsstad van Nederland. Fietsen in de Waalstad is puur onthaasten. De mooiste route is het zwevende pad dat naast de spoorbrug over de Waal klimt. Sinds het veertien jaar geleden werd aangelegd loopt Theo Bunnik (92) hier met zijn rollator zeker drie keer per week. Zijn rondje is in de stad geliefd: over de spoorbrug naar Lent en dan terug over de oude Waalbrug. "Daar doe ik precies een uur en veertig minuten over. Het uitzicht is magnifiek", aldus een tevreden Bunnik.

Snelfietspaden zijn er vanaf Nijmegen naar Arnhem, Beuningen en Cuijk, en ook naar de campus. Daar beginnen de colleges van de Radboud Universiteit om half negen en die van de Hogeschool Arnhem-Nijmegen om negen uur om de drukte te spreiden. In Nijmegen-Noord is Tiemens met de provincie net een experiment begonnen. Wie daar parkeert op de P&R-parkeerplaats, kan met behulp van een app gratis met een Ovelo-fiets en binnenkort een e-bike de stad in. Het doel: vervoersmiddelen mengen en delen.

Ambitieus Utrecht

Het partijprogramma van GroenLinks in Utrecht klinkt het meest ambitieus: nul uitstoot in de binnenstad vóór 2025. In 2030 de schoonste en meest kindvriendelijke grote stad van Nederland zijn. De eerste fietsstad ter wereld worden met in plaats van drukke autowegen stadsboulevards met groenstroken in het midden. Met die beloftes haalde de partij in maart 22,8 procent van de stemmen.

In 2015 kwam het Utrechtse college van b. en w. (GroenLinks, D66, SP en VVD) met een uitgewerkt mobiliteitsplan dat voetgangers en fietsers tot nummer één in de stad promoveert. Buslijn 1 en 2 rijden op elektriciteit. De stad wil het goederenvervoer met e-boten uitbreiden en overslagpunten aanleggen om het kleine vrachtverkeer te beperken. "En als de tram naar universiteitsterrein de Uithof eind 2019 eindelijk gaat rijden, scheelt dat een heleboel roetuitstoot van dieselbussen", zegt verkeerswoordvoerder Thijs Weistra van GroenLinks, die net is herkozen als raadslid.

Utrecht zit net als Amsterdam fors in de groei (van de huidige 350.000 inwoners naar ruim 400.000 in 2025). GroenLinks introduceerde daarom de term inbreiding voor een compacte leefbare stad. Het verkeer kan die groei nooit bijbenen, het moet anders, zegt Weistra. Meer e-biken op afstanden tot zo'n vijftien kilometer tussen de nieuwe woonwijken, meer ruimte voor voetgangers, meer deelauto's, slimmer openbaar vervoer.

Hoe belangrijk de fiets al is voor Utrechters is te zien aan de 22.000 fietsparkeerplaatsen rond het station. Het worden er 25.000. De nieuwe ondergrondse fietsparkeergarage lijkt een kopie van een autoparkeergarage met drie verdiepingen en pijlen op éénrichtingspaden. Bij elk fietsenrek geven digitale borden voor onder en boven aan hoeveel plaatsen vrij zijn. 'Utrecht bouwt aan de grootste fietsenstalling ter wereld' staat er buiten trots op een bord.

Minpunt: Voorlopig stinkt het ongezond in de Potterstraat, de verbindingsstraat naar het centrum, waar talloze dieselbussen de komende jaren nog hun haltes hebben. In welk jaar zullen Utrechters met verbazing terugdenken aan de tijd dat diesels de binnenstad mochten doorkruisen?

Voor de fietsenstalling onder Vredenburg staat een rij. Borstels in de fietsgleuf naast de trap naar beneden voorkomen ongelukjes. Waarom hier in de rij staan? "Het is veiliger parkeren", antwoordt een jongen van een jaar of twaalf. Het winkelpubliek loopt op deze zaterdagmiddag rijendik over de Oude Gracht. Die moet over de volle lengte autovrij worden, zegt gemeenteraadslid Weistra.

Autovrije grachten

In de Domstad voert GroenLinks met D66 en Christenunie gesprekken over een groene coalitie. In Amsterdam gaat GroenLinks (19,7 procent) waarschijnlijk besturen met D66 (15,6 procent), SP en PvdA. Binnen de ringweg A10 stemde men massaal op die grootste twee die nu het centrum, deels Unesco werelderfgoed, een radicaal ander aanzicht kunnen geven. Wat te denken van autovrije grachten waar je breeduit kunt slenteren? Meer leef- en speelstraten?

Het Amsterdamse meisje met astma dat deze maand een ingezonden brief schreef naar het Parool hoopt op snelle verbetering. 'Hoe kan Amsterdam het toelaten dat kinderen zes tot zeven sigaretten per dag roken, gewoon door in de stad te leven?', vroeg zij in haar brief. De groene kieswijzer Kiesklimaat reageerde echter teleurgesteld op uitgelekte coalitieplannen in de hoofdstad: weinig nieuws en bleek in plaats van groen, aldus Harmen Bos van Kiesklimaat.

De Europese Unie hanteert emissienormen voor (ultra)fijnstof, SO2, NO2 en ozon die, waarschijnlijk door de sterke autolobby in de Europese Unie, ruim boven de normen blijven van de WHO, de Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties. Amsterdam heeft meerdere straten waar zelfs die EU-normen worden overschreden. Nijmegen ambieert meer dan die ruimere EU-normen voor uitstoot van giftige stoffen. De gemeenteraad van Utrecht besloot al een paar jaar geleden om de limieten van de WHO aan te houden. "Dat was toen bijna onbespreekbaar, maar inmiddels is de lucht dankzij de milieuzone in de binnenstad drastisch verbeterd", aldus Weistra. Hij weet dat beleid langzaam gaat, maar ziet in de stad dat acht jaar een wethouder van GroenLinks op verkeer zijn vruchten gaat afwerpen.

Het gemeenteraadslid erkent dat het ongezond is dat het netwerk van hoofdfietsroutes in Utrecht pal langs autowegen loopt. "De meeste waren al aangelegd, vandaar. We werken nu aan een netwerk van doorfietsroutes, voor grotere afstanden en e-bikers, die liggen verder van autowegen af."

In Nijmegen is vuile lucht in het centrum geen probleem, aldus wethouder Tiemens. "Wij zijn dit jaar als eerste Nederlandse stad uitgeroepen tot Europese Groene Hoofdstad. De Waalkade is wandelzone geworden." Veel Nederlandse steden kampen met schepen die vervuilende stookolie gebruiken voor de energieopwekking aan boord. Een akkoord om uitstoot door de scheepvaart te beperken, werd pas onlangs bereikt. Nijmegen heeft daar niet op gewacht: "Door het aanleggen van walstroom waarop schepen kunnen inpluggen, kregen wij de roetuitstoot van de binnenvaart alvast wat naar beneden." Per jaar varen honderdduizend schepen over de Waal door de stad. "De binnenvaart moet verduurzamen. Wij belonen schonere schippers met lagere tarieven."

Scooters van het fietspad

Een andere wens die veel fietsers én de bestuurders in de grote steden bezighoudt: de sterk vervuilende en te hard rijdende scooters op het fietspad. Nijmegen wil vanaf 2025 alleen nog maar e-scooters toestaan. "Op het hele vervoersaanbod valt hun aandeel mee, maar juist voor bewegende fietsers is inademen van hun fijnstof heel ongezond", zegt de wethouder.

Net als Amsterdam en Utrecht pleit Nijmegen er al jaren voor om de scooters van het fietspad te krijgen. Die pogingen liepen steeds stuk op het ministerie in Den Haag. "Nu is er een nieuwe staatssecretaris, Stientje Veldhoven van D66, die daar wel oren naar heeft."

GroenLinks in Utrecht wil een helmplicht voor snorfietsen zodat scooters van het fietspad verdwijnen. Het wil, met behulp van een sloopregeling, benzinescooters uit de milieuzone verdrijven.

Of coalitiepartners meewerken is van doorslaggevend belang. Zo zette in Utrecht de VVD de afgelopen vier jaar de parkeernota op slot. Een college zonder VVD kan eindelijk parkeerplaatsen opheffen om stoepen breder te maken, voorspelt raadslid Weistra. "We willen echt auto's weren door sluipverkeer in woonwijken te stoppen, minder parkeervergunningen te verstrekken en parkeren voor vuilere auto's duurder te maken. En parkeren bij nieuwbouw wordt minder vanzelfsprekend."

Amsterdam had de afgelopen jaren een wethouder duurzaamheid van D66 én een wethouder verkeer van de VVD, wat de aandacht verdeelde. Het is de verwachting dat er nu één wethouder duurzaamheid, milieu en verkeer komt van GroenLinks, net zoals in Nijmegen en Utrecht al het geval was.

De volgende knip komt eraan

Een succes in Amsterdam is het doorknippen van binnenstadsroutes die door auto's van buitenaf verstopt raakten. Daardoor veranderde het chaotische Muntplein, waar files van drie kanten samen kwamen, vorig jaar in een overzichtelijk gebied voor voetgangers, fietsers en trams.

De volgende knip komt eraan: pal voor het Centraal Station wordt op de Prins Hendrikkade oost-west autoverkeer onmogelijk gemaakt. Het kan het einde betekenen van een van de meest stressvolle knooppunten van de stad. Als de stadsbussen eindelijk elektrisch gaan - dat begint voor de helft van het wagenpark in 2020 - kan de Prins Hendrikkade zomaar van de eeuwige topvijf van vuilste straten van Amsterdam verdwijnen.

Doorgaand verkeer vervuilt de binnenstad onnodig en moet geweerd, is de huidige gedachte over leefbaarheid. Daarom heeft Nijmegen parkeergarages aan de rand van de stad en binnen de singels beperkt autoverkeer. Dit jaar wordt op de ringstraten in hartje stad het auto-te-gast-regime doorgevoerd: maximaal dertig kilometer en voorrang voor fietsers. Op de Oranjesingel waar je vroeger zo mooi kon racen vanaf de Waalbrug naar het Keizer Karelplein, is nu meer aandacht voor overstekende fietsers. Al met al is het aanpassingsproces vrij geleidelijk verlopen.

Toch zullen verdergaande maatregelen om autoverkeer en parkeren te beperken het nodige verzet opleveren van de vele burgers en ondernemers die nog zijn vastgekleefd aan hun auto op fossiele brandstof. De Telegraaf mobiliseert via de voorpagina deze maand alvast zijn achterban tegen het plaatsen van meer oplaadpalen voor auto's zoals Brussel aanbeveelt (een op de tien vakken), omdat het ten koste van parkeerplaatsen gaat.

In Nijmegen was de Graafseweg traditioneel de snelweg van Den Bosch naar het hart van de stad, het Keizer Karelplein. Inmiddels is aan het begin een autobaan opgeofferd. "Het was oorlog!", herinnert wethouder Tiemens zich. "Nu zijn we in gesprek met bewoners om van de rest van het traject een stadsweg te maken."

Lees ook: Ruim baan voor de supersnelle fiets helpt ook de trage trapper

Het wordt druk op het fietspad. Bakfietsen, racefietsen, elektrische fietsen, de speed pedelec.. Die laatste haalt snelheden van wel 45 kilometer per uur. Wat betekenen al die verschillende fietsen voor onze fietspaden?