Griep / Mijd andere mensen

1. Blijf binnen

Griep bestaat bij de gratie van sociale contacten. De verwekker van de ziekte, het influenzavirus, springt immers met groot gemak over van mens op mens. Wie dus thuisblijft en alle contacten mijdt, krijgt gegarandeerd geen griep. Het lastige is alleen dat je dan een halfjaar de deur niet uit kunt, want het griepseizoen duurt grofweg van november tot april. In die tijd is de lucht koud en droog, waardoor het virus lang blijft leven en zich dus gemakkelijk verspreidt.

Maar het kan ook minder rigoureus; het helpt al om slechts een deel van de contacten te schrappen, en dan vooral de riskante. ,,Doe je er werkelijk verstandig aan om met de kerst in een volle bioscoopzaal te gaan zitten?'', vraagt viroloog Hans Zaaijer uit het Amsterdamse AMC retorisch. ,,Moet je echt zo nodig gaan eten bij dat gezin waarvan de helft plat op bed ligt?''

Kijk vooral ook uit voor grieperige collega's die ondanks hun ziekte 'heroïsch' blijven doorwerken, waarschuwt de viroloog. Zulke lieden, die zich er doorgaans op beroemen dat ze 'op aspirine draaien', vormen spilfiguren waar het op expansie beluste virus maar al te graag misbruik van maakt.

Moeilijker te mijden zijn mensen die besmet raken zonder dat ze symptomen krijgen. Het is onbekend welk deel zij van het totaal uitmaken, maar volgens virologen moet het een aanzienlijke groep zijn.

2. Mijd kinderen

Van alle griepverspreiders zijn kinderen de ergste. Wat hun onophoudelijke stroom snottebellen al doet vermoeden, wordt door de cijfers bevestigd. Tijdens een gemiddelde epidemie raakt 10 tot 20 procent van de volwassenen besmet; bij kinderen is dat al snel 45. Dit komt doordat zij nog weinig weerstand hebben opgebouwd. Bovendien zitten kinderen overdag samengepakt op scholen en in crèches. Vooral crèches staan bekend als 'viruspoelen'.

Daar komt bij dat kinderen langer besmettelijk zijn dan volwassenen. Voor volwassenen loopt de risicoperiode van één à twee dagen voor het begin van de symptomen tot een dag of vijf erna. Kinderen kunnen de ziekte al doorgeven vanaf vijf dagen voor de eerste verschijnselen tot tien dagen erna.

,,Ouders kunnen hun kinderen niet mijden'', erkent viroloog W. Beyer van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. ,,Maar het zou niet zo gek zijn om kinderen bij hoogbejaarden uit de buurt te houden. Als de griep heerst, kun je bezoekjes aan die kwetsbare groep het beste een paar weken uitstellen.''

3. Was je handen

Wie zich tijdens een griepepidemie in een openbare ruimte waagt, neemt een risico, want het griepvirus verspreidt zich via snot en slijm. ,,Mensen smeren hun snot overal aan'', zegt Zaaijer. Niet in plakkaten, maar in discrete laagjes. Pinautomaten, deurknoppen, stangen in metro's en treinen, alles zit eronder. Nietsvermoedende mensen krijgen die troep aan hun handen, peuteren even later in hun neus of halen iets tussen hun tanden weg en voilà, de cirkel is rond.

De oplossing: handen wassen. Hoe vaker, hoe beter. Met water spoel je het virus redelijk weg, met zeep dood je het restant. De Amerikaanse overheid heeft het wassen van de handen tot staatsadvies verheven, 'ter bescherming van uzelf en uw dierbaren'. Ook roept de overheid op om mond, neus en ogen zo min mogelijk aan te raken -een lastige opgave.

Het virus zou zich volgens Zaaijer minder via de handen verspreiden als niezers en kuchers wat meer hygiëne betrachtten. Dan doelt hij niet op het geijkte 'hand voor je mond als je hoest', want dat verergert de situatie alleen maar. De kucher besproeit zijn hand immers met een spray van slijm, dat hij vervolgens weer overal aan smeert. Nee, hoest en nies in een zakdoek, zo luidt de gulden regel. Zaaijer: ,,Alleen een zakdoek remt de snotstroom fysiek af.''

4. Mijd het openbaar vervoer

Slijmerige handen vormen een uitstekende besmettingsroute, maar nog effectiever is de lucht. Tijdens een krachtige nies schieten snotdeeltjes meters de wijde omtrek in. Als een buurman in de tram niest, valt aan diens slijm dus nauwelijks te ontkomen. Zaaijers advies: houd afstand, want de concentratie snotpartikeltjes neemt met de afstand kwadratisch af.

Dat advies is echter betrekkelijk, erkent de viroloog. Ten eerste is het in een volle tram of metro onuitvoerbaar. Je zit er als een rat in de val: ,,Als iemand toevallig in je gezicht niest, ben je besmet, geen twijfel mogelijk.'' Ten tweede bestaat een veilige afstand eigenlijk niet. Het virus verspreidt zich toch wel, des te beter naarmate de lucht kouder en droger is.

Zaaijer kent geen onderzoek waaruit blijkt dat gebruikers van het openbaar vervoer sneller of vaker griep krijgen dan autorijders, maar het ligt in de lijn der verwachting. Zulk bewijs bestaat wel voor verre vluchten, waarbij mensen urenlang elkaars wasem inhaleren. ,,Rondom een zieke passagier zie je veel nieuwe besmettingen; verderop in het vliegtuig neemt de concentratie af. Wie zeker van zijn zaak wil zijn, kan dus het beste zijn vluchten afzeggen en met de auto naar het werk gaan.''

5. Mondkapje

In een poging het virus de pas af te snijden nemen inwoners van China en Japan veelal hun toevlucht tot het mondkapje. Tijdens de sars-epidemie gingen de beelden van bedekte Chinezen de wereld over, maar ook bij een gewone griep schijnen velen in de metro hun gelaat af te schermen. Is dat zinnig?

Er bestaan weliswaar mondkapjes met zulke kleine poriën dat er geen virussen doorheen kunnen, maar die zijn nogal prijzig. Mensen die zich uit economische motieven met een imitatiekapje tooien, kunnen die moeite net zo goed achterwege laten; het virus komt er dwars doorheen, zeker als het kapje na verloop van tijd vochtig wordt. Veel mensen maken het lapje bovendien niet goed vast. Gevolg: grote kieren langs de wangen en de neus, een verleiding waaraan influenza-deeltjes doorgaans geen weerstand bieden.

6. Tochtvrij ventileren

Een bekende verklaring voor het feit dat griep juist in de winter toeslaat, is dat mensen bij koud weer hun huizen en werkplekken minder ventileren. Virusdeeltjes krijgen dan eerder de kans om zich op te hopen.

Dit risico valt te beperken door af en toe een raam open te zetten, al moet dit advies niet worden overdreven. Een koude luchtstroom, ofwel tocht, kan de vatbaarheid voor griep namelijk verhogen. In medische kringen is die bewering omstreden, maar de virologen Zaaijer en Beyer geloven beiden dat er op zijn minst een kern van waarheid in zit.

Het idee is dat de trilhaartjes in de luchtwegen, die voortdurend als een rollende band het slijm naar boven transporteren, tijdelijk minder goed werken als er plots koude lucht in de luchtpijp stroomt. Het slijm blijft dan langer hangen, wat virussen en bacteriën de gelegenheid biedt om toe te slaan. De kou vormt op zichzelf dus niet de oorzaak van de griep, maar lijkt de ziekteverwekker wel in de kaart te spelen.

Deze 'koude schok' zou onder meer optreden als mensen op de tocht zitten, zonder jas naar buiten rennen of in koud water vallen. Voor discussie vatbaar dus, maar wie zijn kans op griep wil minimaliseren kan er tal van praktische adviezen uit distilleren.

7. Blijf fit

Afgezien van de externe risico's valt ook aan de interne weerstand van het lichaam nog wel wat te sleutelen. Goede voeding is van belang, want bij ondervoede mensen begint het immuunsysteem te haperen. Maar dat betekent nog niet dat we onze toevlucht moeten nemen tot allerhande supplementen en vitaminepillen. ,,Het grote probleem in het westen is juist dat we overal te veel van binnenkrijgen'', zegt Zaaijer.

Wel zinnig is het volgens hem om goed te slapen en stress tegen te gaan. Van vermoeidheid en spanning is namelijk aangetoond dat ze de afweer licht verzwakken. Werknemers die tegen het eind van het jaar overspannen dreigen te raken, doen er dus dubbel verstandig aan om tijdig vakantie op te nemen.

8. Niet roken

Tabaksfabrikanten kunnen de zwartomrande kadertjes op hun verpakkingen uitbreiden met de waarschuwing dat roken ook de vatbaarheid voor griep verhoogt. Giftige deeltjes in sigarettenrook beschadigen namelijk de cellen die de binnenkant van de luchtwegen bekleden, waardoor virussen gemakkelijker toegang krijgen. Stoppen dus, met die 'griepstokjes'.

9. Medicijnen

Er zijn middelen op de markt die de verspreiding van het influenzavirus remmen. Deze medicijnen, zoals zanamivir en oseltamivir, moeten zo snel mogelijk na het ontstaan van de klachten worden ingenomen. Ze verkorten de ziekteduur -gemiddeld een week- met ruim één dag.

De medicijnen werken ook preventief, al lijkt het weinig raadzaam ze met dat doel te gebruiken. Ze zijn duur en kunnen bijwerkingen geven; vervelend, omdat de gebruiker ze lang achtereen zou moeten innemen.

10. Griepprik

Het beste middel tegen de griep is de griepprik. Bij gezonde mensen onder de 65 jaar biedt deze 70 tot 90 procent bescherming, bij ouderen minder dan 50 procent. In elk geval verloopt de ziekte dankzij de vaccinatie minder hevig.

Het vaccin wordt elk jaar opnieuw samengesteld, op basis van de influenzavarianten die in omloop zijn. Dit jaar zitten er drie soorten in waarvan er één al ietwat verouderd is; het heersende virus is inmiddels licht veranderd, waardoor het vaccin waarschijnlijk minder effectief zal zijn dan in andere jaren.

Toch biedt het vaccin nog altijd verreweg de beste bescherming. Mensen uit risicogroepen -ouderen, patiënten met hart- of longklachten- kunnen de prik gratis halen. Anderen kunnen er op recept ook een krijgen, voor € 13,50. Een goede investering, meent Zaaijer. ,,Ik haal die prik ieder jaar, want ik heb geen zin om vier dagen in bed te liggen hallucineren van de koorts. Bedrijven zouden de prik vaker aan hun werknemers moeten aanbieden. Er zijn zelden bijwerkingen. Al met al zou het veel schade en kosten schelen.''