Globes van een nieuwe wereld

Het Rijksmuseum hengelde al jaren naar twee uitzonderlijke globes uit de 16de eeuw. Nu is het eindelijk zover. Het Amsterdamse museum krijgt ze in langdurige bruikleen van een particulier en is daar verguld mee. De kunstige wereldbollen uit de periode 1645-1648 werden vervaardigd door de beroemde Nederlandse kaartenmakers Willem Janz Blaeu (1571-1638) en zijn zoon en opvolger Joan Willemsz Blaeu (1596-1673).

Willem Janz werd geboren als de zoon van een welvarende haringkoopman. Nadat hij een tijdje zijn brood had verdiend als timmerman en klerk, volgde Janz zijn hart en ging hij voor de wetenschap en cartografie. Hij leerde instrumenten en globes maken van de Deense astronoom Tycho Brahe, waarna hij voor zichzelf begon als cartograaf en uitgever in Alkmaar. Daar trouwde Janz en kreeg hij zijn eerste zoon, Joan. In 1605 verhuisde het gezin naar het Damrak in Amsterdam, dat toen nog 'Op het water' werd genoemd.

Vader Willem en zoon Joan waren erop gebrand om de recentste ontwikkelingen in de wereld op hun globes en land- en zeekaarten vast te leggen. Doordat ze boven op de actualiteit zaten en accuraat waren, maakten ze al spoedig furore. In de haven stonden ze met onverholen nieuwsgierigheid op zeelieden te wachten, om notities te maken van hun ontdekkingen zodat ze die konden optekenen bij hun landkaarten en globes.

Zo kon het zijn dat op één van de globes van het Rijksmuseum de toen pas ontdekte gebieden van 'de nieuwe wereld' staan, zoals 'Nieu Nederland' (New York). Schepen kwamen destijds nog geregeld terug met gegevens over nieuwe, onontdekte gebieden. Zeelieden hanteerden op hun beurt graag de nauwkeurige kaarten van Janz. Beroemde zeeschuimers als Pieter Keyzer en Michiel de Ruyter namen de oceaankaarten van de familie Blaeu aan boord.

De andere globe die in het bezit kwam van het Rijks, is een zogeheten hemelglobe. Die toont sterrenbeelden en planeten. De kwaliteit van de wentelbare miniatuurwerelden is uitmuntend. De globes van de familie Bleau sierden in de 17de eeuw bibliotheken en werkkamers van vorsten. Ze dienden vaak als een diplomatiek geschenk. De globes zijn vervaardigd van eikenhout, gips, messing, metaal en ingekleurde gravures. Ze moeten alleen al aan graveerwerk ongeveer een jaar aan werktijd hebben gekost. De aanwinsten zijn te bewonderen in de Zeezaal van het museum.

undefined