Generatie X heeft weinig op met het klimaat, en dat is evolutionair volkomen verklaarbaar

Dat slechts vijf procent van de generatie X het zich grote zorgen maakt over het klimaat, kan wel eens een evolutionaire oorzaak hebben. Vijf jaar geleden hield hoogleraar psychologie aan Harvard University Dan Gilbert een toespraak over de vraag waarom wij niet in staat zijn adequaat op de klimaatcrisis te reageren. Mensen zijn enorm vatbaar voor dreigingen, verklaarde hij, maar niet voor de dreiging van een veranderend klimaat. Daarvoor mist het een aantal essentiele kenmerken.

Geen gezicht
"Het eerste kenmerk dat klimaatverandering mist, is een gezicht", zegt Gilbert. "We zijn sociale wezens waarvan het brein is gespecialiseerd in denken over andere mensen. Wat andere mensen doen, wat ze weten, denken en voelen is zo cruciaal gebleken voor het overleven van onze soort, dat ons brein een obsessie heeft met alles dat menselijk is."

Volgens Gilbert verklaart dat ook waarom de VS vijf jaar geleden in de ban was van antrax, een ziekte die jaarlijks nul slachtoffers maakt terwijl mensen zich niet druk maken over griep, waaraan elk jaar een kwart tot een half miljoen Amerikanen overlijden. Antrax komt van besmette poederbrieven, een dreiging die wordt veroorzaakt door andere mensen. Griep valt niet onder die categorie.

"Klimaatverandering probeert ons niet te doden en dat is jammer," provoceert Gilbert. "Want als klimaatverandering een afschuwelijk complot was van enge mannen met snorren, dan zou onze president (Bush jr, red) direct een oorlog tegen opwarming van de aarde beginnen.

Geen moreel vraagstuk
De tweede reden dat klimaatverandering niet echt tot ons wil doordringen, is volgens Gilbert dat het gevaar niet onze verontwaardiging oproept. "Ons bloed gaat er niet van koken. Het confronteert ons niet met zaken die we onfatsoenlijk, weerzinwekkend en walgelijk vinden... Als klimaatverandering werd veroorzaakt door homoseksuele relaties of het eten van puppies, zouden miljoenen Amerikanen de straat op gaan."

Geen invloed op dagelijks leven
Dat klimaatverandering weliswaar onze toekomst, maar niet ons heden bedreigt, is volgens Gilbert de derde reden. "Net als elk andere wezen op deze planeet, reageren we op acuut gevaar. Als iemand een bal naar je hoofd gooit, kost het je slecht een milliseconde om weg te duiken." Een paar miljoen jaar geleden leerde het brein een nieuwe truc, doceert Gilbert. "Het leerde gevaar te voorspellen voordat het gebeurde. Onze mogelijkheid diep in de toekomst te kijken en te reageren op gevaar dat er nog niet is, is een van de meest opmerkelijke innovaties van ons brein."
Dat is volgens Gilbert de reden dat we stoppen met roken of flosgaren gebruiken. Wie rookt loopt meer kans op hart- en vaatziekten en kanker, wie niet flost of zijn tanden poetst, krijgt gaatjes.

De mogelijkheid om in de toekomst te kijken, is evolutionair gesproken nog in het beginstadium. "Slechts een klein deel van ons brein is verantwoordelijk voor de toekomst, veruit het grootste deel is gemaakt om weg te duiken voor ballen. Het is niet moeilijk te begrijpen waarom ons brein moeite heeft met dreigingen die verscholen liggen in een niet-zichtbare toekomst."

Relatieve veranderingen
Het vierde kenmerk dat Gilbert noemt is ons vermogen vooral relatieve veranderingen waar te nemen en ziende blind te zijn voor absolute veranderingen. "Daarom zie je een kaars die wordt aangestoken in een donkere kamer beter dan drie kaarsen in daglicht." Als transformaties maar langzaam genoeg gaan, worden die niet opgemerkt, wil Gilbert er mee zeggen. "Waarschuwingen om vooral binnen te blijven vanwege de smog, zwemverboden vanwege vervuild water, het advies geen vis te eten, onze grootouders hadden het nooit geaccepteerd. Wij wel omdat de ene dag niet zo veel verschilt van de ander." Dat maakt klimaatwarming volgens Gilbert zo gevaarlijk. Het is dodelijk omdat het ons laat slapen in een brandend bed.

De hypothese van Gilbert kwam deze week terug in een opiniebijdrage van journaliste Beth Gardiner. In The New York Times schreef zij:

"Ja, er zijn politieke en economische barrières, net als sterke ideologische oppositie om over te gaan op groen. Maar onderzoekers in het ontluikende gebied van klimaatpsychologie hebben een nieuw obstakel ontdekt, eentje die is geworteld in de manier waarop onze hersenen werken. De mentale gewoonten die ons in staat stellen de normale, praktische handelingen van alledag uit te voeren, maakt het lastig om ons bezig te houden met meer abstracte, mondiale gevaren als klimaatverandering."

De reactie van Climate Progress op het opinie-artikel was ongemeend fel. Het progressieve blog somt de peilingen en onderzoeken op waaruit blijkt dat Amerikanen wel degelijk actie willen tegen de opwarming. Het blog beschuldigt The NY Times van ontoereikende journalistiek als het om het klimaat gaat en vindt dat politici, lobbygroeperingen, oliemaatschappijen en 'waardeloze media' er met deze verklaring te makkelijk vanaf komen.

Misschien nog wel meer dan de hypothese van Gilbert en Gardiner, laat de reactie van Climate Progress zien wat er mis is met het klimaatdebat. De polarisatie is zo sterk en ideologisch, dat discussie met andersdenkenden onmogelijk lijkt. Klimaatontkenners- en alarmisten zien in hetzelfde feit nieuw bewijs van hun stelling dat de aarde wel/niet opwarmt door menselijk handelen, waardoor zij nog meer overtuigd raken van hun gelijk en andersdenkenden buiten de discussie plaatsten.