Gemeenteraad Leiden in actie tegen verschraling lokale journalistiek

Op de publieke tribune van de Leidse gemeenteraad is áltijd plaats. Voor de soms vlammende debatten over heikele kwesties is nauwelijks belangstelling en ook de tafeltjes voor de verslaggevers zijn vaak onbezet.

De raad is zo ontstemd over dat gebrek aan aandacht, dat het debat binnenkort juist gaat over die lege stoelen. De vraag die voorligt is of de gemeente geld moet steken in gedegen journalistiek over lokale kwesties. Wat harder gesteld: moet de gemeente zélf haar waakhond financieren?

Het gebrek aan journalistieke belangstelling voor lokale kwesties speelt niet alleen in Leiden (123.000 inwoners), maar in veel meer, vooral middelgrote steden. Regionale kranten zijn daar afgeslankt, samengevoegd of opgeheven, en daarmee is het aantal verslaggevers gedecimeerd dat bijvoorbeeld de gemeenteraad nog volgt. Zo bestond in Leiden de redactie van het Leidsch Dagblad in 2000 nog uit 45 arbeidsplaatsen, nu nog uit 19, en een nieuwe bezuinigingsronde komt er aan. Het aantal abonnees daalde mee: van 40.000 naar 24.000.

Wie van de buitenkant naar het Leidse medialandschap kijkt, kan de indruk krijgen dat het wel meevalt met die pluriformiteit in de vierde gemeente van Zuid-Holland. Er zijn 24 kranten, huis-aan-huis-bladen en nieuwssites die het Leidse wel en wee verslaan.

Toch bedriegt de schijn, zegt Willem Koetsenruijter, specialist op het gebied van journalistiek en nieuwe media aan de Leidse Universiteit. "Al die verslaggevers lopen van brandje naar brandje, en vullen de pagina's met 112-nieuws. De nieuwsetalage is goed gevuld, maar in de winkel zelf tref je alleen maar lege dozen."

In Enschede, Middelburg en Venlo is precies hetzelfde aan de hand, toch is het probleem in Leiden nog groter. De verschraling is er volgens Koetsenruijter ernstiger, terwijl de 'kennisstad' met haar universiteit maar liefst 49 procent hoogopgeleiden kent (tegen 34 procent gemiddeld). Al die studenten, wetenschappers en expats moeten het doen met oppervlakkig, kortademig en soms ook eenzijdig nieuws, concludeert Koetsenruijter in een analyse die hij schreef in opdracht van Leiden.

Politieke engagement

De vraag is vervolgens: Is dat erg? Ja, vindt hij: "Lokale media informeren niet alleen over de directe omgeving, ze zijn ook de bewaker van de democratie én een platform voor discussie en opinie. Ze kunnen onderwerpen op de politieke agenda zetten." Maar misschien belangrijker nog: journalistiek zorgt voor samenhang in een gemeenschap, voor burgers die zich betrokken en verantwoordelijk voelen voor hun omgeving. De mate waarin burgers lokaal nieuws volgen, is indicatief voor het politieke engagement. De kwaliteit van het plaatselijke dagblad of de nieuwssite hangt zelfs samen met de opkomstcijfers bij lokale verkiezingen.

Daarom ook vindt de Leidse raad het niet 'lekker makkelijk' dat er geen kip op de tribune zit, maar wil hij juist geld steken in een journalistiek fonds dat lokale verhalen moet stimuleren. Nog vóór de zomer neemt de raad een besluit over een bedrag van 25.000 euro dat jaarlijks beschikbaar komt voor journalisten die willen 'graven'. Koetsenruijter heeft voor Leiden de voorwaarden op een rij gezet. "Critici vinden het vreemd dat Leiden haar eigen kritiek financiert en zijn bang dat de gemeente invloed krijgt op de media. Laten we wel wezen: dat zeggen we van de publieke omroep toch ook niet. Die kan onafhankelijk zijn, en wordt van belastingcenten betaald. Het gaat dus om de organisatie."

Wat Koetsenruijter betreft worden er vier voorwaarden gesteld aan gemeentelijke financiering van verdiepende verhalen. Het bestuur blijft op afstand en de gelden komen in handen van een onafhankelijke stichting. Er komt voldoende geld om van het fonds een succes te maken, dat daarom een looptijd moet hebben van minstens vier jaar. Daarnaast moeten de projectvoorstellen kwaliteit en diepgang hebben, een band met de stad Leiden, voldoende impact én een mediapartner moet de productie willen publiceren. Koetsenruijter hoopt dat het fonds ook vooral jong talent aanboort. En natuurlijk op een vette onthulling.

Hoe versterk je de lokale journalistiek?

1. Zet een eigen man of vrouw bij vergaderingen

Als we nu gewoon eens zélf een redacteur aanstellen, dacht de gemeente Noordoostpolder toen haar raadsvergaderingen door verslaggevers van De Stentor werden genegeerd. En daarmee gaf deze jonge gemeente een heel andere betekenis aan het begrip 'raadsverslaggever'. Sinds een jaar bezoekt de eigen man álle vergaderingen, vertelt griffier Robert Wassink. "Zijn artikelen zijn neutraal en worden door ons alleen op feitelijke onjuistheden gecheckt. Maar ik heb afgelopen jaar niet meer dan een straatnaam veranderd." De onafhankelijke media mogen de artikelen kosteloos plaatsen of gebruiken voor hun eigen stukken. "In het begin haalden ze hun neus op voor onze eigen berichtgeving, maar nu krijg ik een telefoontjes waar het verslag blijft." Volgens Wassink is door de aandacht die de eigen redacteur genereert voor de perikelen van de raad, van invloed op de houding van de verslaggevers van andere media. "Het is drukker geworden op de perstribune. Ze hebben het gevoel dat ze wel moeten." Noordoostpolder besloot het experiment van een jaar, weer met een jaar te verlengen. De eigen raadsverslaggever is sinds kort zelf gaan vloggen.

2. Afwezige journalisten krijgen de stukken vertraagd toegestuurd

De gemeente Stichtse Vecht dicht het 'democratisch gat' op haar eigen manier. Ze stimuleert verslaggevers de raadsvergaderingen te bezoeken, door de afwezigen de stukken vertraagd toe te sturen. De aanwezige redacteuren worden dus beloond met snelle informatie.

3. FNV waakt over raden

In 25 gemeenten springt vakbond FNV in het gat dat de lokale journalisten laten vallen. Vanuit 'vakbondshuizen' volgen ze de raden kritisch, omdat die meer verantwoordelijkheden hebben gekregen op het gebied van zorg en welzijn.

4. BBC investeert in journalisten

In Groot-Brittannië besloot de BBC bijna tien miljoen euro per jaar te investeren in 150 lokale journalisten die zich richten op de verslaggeving over het lokale beleid. Hun producties worden gebruikt door lokale media, maar ook de BBC mag van dit 'correspondentennetwerk' gebruikmaken.