Gemeenten krijgen meer te doen, maar waar ligt de grens?

Het gemeentefonds, en dus het budget van gemeenten, zal op zijn minst verdubbelen. Langdurige zorg, jeugdzorg en arbeidsgehandicapten gaan onder de verantwoordelijkheid van de lokale overheden vallen. Maar uiteraard is er voordat de budgetten worden overgeheveld wel een behoorlijk bedrag afgehaald. Natuurlijk mogen we het geen bezuinigingsoperatie noemen; gemeenten kunnen nu eenmaal efficiënter aan de vraag voldoen en maatwerk schijnt goedkoper te zijn.

Zouden er louter en alleen financiële motieven zijn geweest voor dit onderdeel van het regeerakkoord of spelen er op een of andere manier toch ergens ook ideologische motieven mee?

'Ongelijkheid is niet per se een te bestrijden kwaad'
Eén van de informateurs die aan de wieg stond van het tweede kabinet-Rutte was de voormalig leider van de PvdA, Wouter Bos. Tijdens zijn politiek leiderschap trachtte Bos zijn partij te verleiden tot een andere kijk op overheidsoptreden. In zijn grote rede op het partijcongres in Delft in het voorjaar van 2005 sprak hij woorden die voor menig PvdA'er moeten hebben geklonken als vloeken in de kerk.

Bos riep zijn partijgenoten op te wennen aan het idee dat ongelijkheid tussen mensen niet per se een te bestrijden kwaad is. In het overheidshandelen is het uitgangspunt volgens Bos te zeer dat er een 'gemiddelde' burger is. Er wordt te weinig rekening gehouden met de rijke schakering aan omstandigheden waarin mensen verkeren en hun afzonderlijke, individuele wensen.

Het klassieke antwoord van de sociaal-democratie op die verscheidenheid was steeds verfijndere regelgeving. Maar Bos meende: "We moeten nu eens komen met een strak pleidooi voor deregulering, voor het afschaffen van bureaucratie en voor meer ruimte voor mensen." Bos was zich ervan bewust dat het gevolg van die andere visie op overheidshandelen ongelijkheid tussen burgers kan betekenen. "De één noemt dat ongelijkheid , ik noem het maatwerk. Wie vertrouwen wil, moet vertrouwen geven."

In deze meer ideologische motivering, die in de kabinetsvoornemens grotendeels ontbreekt, was al voorzien in de waarschuwing van de vicepresident van de Raad van State, Piet Hein Donner. In zijn beschouwing bij het jaarverslag van de raad stelde Donner dat de gelijkheid van burgers op den duur niet langer het onderliggende principe zal zijn van overheidsoptreden. Bij de ene gemeente is in de toekomst voor een oudere meer zorg te halen, in de andere is de toegang tot de sociale werkplaats moeilijker.

Rechtseenheid
De aarzelingen van Donner werden door Bos, en worden door het kabinet, niet van een antwoord voorzien. Zijn er nog grenzen aan de overheveling van taken naar lokale overheden? Is er een natuurlijke grens voordat de rechtseenheid in de eenheidsstaat in gevaar komt?

Over dergelijke principiële vragen hoor je het kabinet niet. Laat staan dat er iets van een antwoord gehoord kan worden. De financiële noodzaak taken af te stoten en, in dit geval, over het hek van de gemeenten te gooien is te groot om bezwaren te doordenken. Het klinkt aanlokkelijk, vertrouwen geven, maar er ligt een complexe problematiek onder.