Geld herverdelen kost geld
Of nivelleren nu een feest is, zoals PvdA-voorzitter Hans Spekman stelt, of een moeilijk te verdedigen concessie, zoals veel VVD'ers de afgelopen week hebben ervaren - feit is dat het nieuwe kabinet voornemens is de verschillen in inkomens te verkleinen. Los van de politieke overtuiging is er dan nog de vraag of het zinvol is om te nivelleren. Groeit de economie er harder van of zorgt het juist voor zand in de economische motor?
Er bestaat een keur aan economisch onderzoek over precies dit onderwerp, maar eenduidige conclusies komen hier nauwelijks uit. Doorgaans geldt voor ontwikkelingslanden dat enige mate van ongelijkheid positief uitpakt voor de economische groei. Grote investeringen in machines en andere kapitaalgoederen, die weer leiden tot flinke productiviteitsverbeteringen, komen nu eenmaal eerder tot stand als er een groep is die het benodigde geld bijeen kan sparen. Voor ontwikkelde landen geldt echter dat investeringen in menselijk kapitaal - onderwijs - zwaarder weegt. Grotere ongelijkheid werkt hier juist tegen meer groei: de lagere inkomensgroepen hebben doorgaans minder toegang tot (hoger) onderwijs, waardoor de beroepsbevolking als geheel minder geschoold en dus minder productief is.
De prijs van gelijkheid
Waar de meeste economen het wél over eens zijn is dat herverdeling van inkomen verstorend werkt voor de economie. Het progressieve - en dus nivellerende - belastingstelsel ontmoedigt mensen om meer te werken, omdat iedere extra euro aan verdiensten zwaarder wordt belast. Het Centraal Planbureau concludeert op basis van dat principe dat de inkomensafhankelijke zorgpremies op termijn 1 tot 2 procent werkgelegenheid vernietigen, ofwel 70.000 tot 140.000 banen. Daarnaast kost herverdeling op zichzelf al geld: de overheid heeft een uitvoeringsapparaat nodig om geld van rijk naar arm te krijgen. Voor Nederland becijferde econoom Bas Jacobs in 2008 dat elke euro die de overheid herverdeelt, 50 cent kost aan minder groei en bijbehorende kosten. Dat is 'de prijs van gelijkheid', aldus het gelijknamige boek dat Jacobs over de kwestie schreef.
Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) kwam vorig jaar nog met een verrassend onderzoek naar inkomensongelijkheid. Op korte termijn leidt herverdeling van inkomen inderdaad tot lagere groei, concluderen de onderzoekers. Maar landen waarin sprake is van een grotere gelijkheid weten economische groei wel veel langer vast te houden. Grote ongelijkheid leidt tot meer risico op politieke instabiliteit en financiële crisis. Het IMF wijst zelfs op de groeiende inkomensongelijkheid in de VS als oorzaak voor de crisis van 2008, net zoals de steeds wijdere kloof tussen rijk en arm in de jaren '20 de opmaat vormde voor de Grote Depressie van de jaren '30.
