Geen woord. Eén woord.
Ze komen weer naderbij, de dagen van mei. De dagen van herdenken. En voor het eerst is Jules er niet meer bij. Jules Schelvis. Wel zal men in Westerbork de muziek laten klinken uit de concertreeks 'Er reed een trein naar Sobibor', die het getuigeverhaal van Jules omlijstte. Vertel het uw kinderen in eenvoudige bewoordingen, was Jules' laatste wens. Zijn hartstochtelijk pleidooi om niet te vergeten, mag met zijn verscheiden niet sterven en het gekke is dat oorlogsverhalen en -herinneringen maar blijven komen, alsof er een generatie is opgestaan die ernaar hongert. Misschien ebt het ook weer weg. Herinneringsarbeid is taai werk, het vergeten is zoet.
In Buchenwald bij Weimar is een nieuw opgezette permanente tentoonstelling geopend, waarbij over ieder woord en voorwerp is nagedacht, misschien kan ik er nog over berichten. Duitsland heeft veel ervaring opgebouwd in de verwerking van zijn donkere geschiedenis. En intussen gaat ruim zeventig jaar na oorlogseinde, de juridische verwerking nog steeds door.
Dat kan alleen zolang er nog daders en verdachten leven, zoals Reinhold Hanning, 94, weduwnaar en oud-bewaker van de SS in Auschwitz, en in die functie aangeklaagd voor medeplichtigheid aan moord in 170.000 gevallen.
Dit proces vindt in Detmold plaats, in Noordrijn-Westfalen. Het is één van de processen die gevoerd worden na de veroordeling van Ivan Demjanjuk in 2011, toen het uitoefenen van de functie van kampbewaker volstond voor een schuldigverklaring. Tegen dat vonnis in München diende nog een hoger beroep maar Demjanjuk overleed voortijdig.
Intussen is, tien maanden geleden, ook Auschwitz-boekhouder Oskar Gröning in Lüneburg veroordeeld en ook hier dient nog een hoger beroep bij het Bundesgerichtshof in Karlsruhe, maar daar schijnen ze weinig haast te maken. Mocht Gröning - ook al diep in de negentig - intussen overlijden, dan hoeft Karlsruhe helemaal niet in actie te komen.
Gisteren sprak ik de hoofdredacteur van deze krant en wees hem op de voortreffelijke reportages die dagelijks op pagina drie van de Süddeutsche Zeitung staan, een pagina die eenvoudig 'Die Seite Drei' wordt genoemd. Gisteren was die pagina, op ouderwets broadsheet formaat, gewijd aan Reinhold Hanning (foto links) en zijn proces onder de veelzeggende kop: Kein Wort.
Ja, we hebben na Demjanjuk (foto rechts) weer een zwijger. Geen woord heeft hij nog uitgebracht, alle smeekbeden van getuigende oorlogsslachtoffers ten spijt. Ik kende dat van het proces in München. Het is zeer tragisch en aangrijpend, en een betreurenswaardige strategie van de verdediging. Wat heeft een man van 94 nog te verliezen?
En dus is het proces vooral weer een podium voor de laatste getuigen en het onuitwisbare in hen. Zoals Justin Sonder, 92. "We keerden van een werkcommando terug in het kamp toen op de appèlplaats een galg was opgebouwd. Daar stond een jongen. Hij was zestien. Kwam uit Saloniki. Hij kreeg de doodstraf omdat hij een stuk brood had gestolen. Het was heel stil. Vlak voor ze hem ophingen zei de jongen één woord, dat we in alle talen verstonden:
'Mama'."
undefined
